
มทบ.37 ยกระดับมาตรฐานความปลอดภัย “นักศึกษาวิชาทหารเชียงราย” ฝึกเข้มปฐมพยาบาล–กู้ชีพ–เฝ้าระวังฮีทสโตรก สอดรับบทบาท “ทหารยุคใหม่เพื่อสังคม”
เชียงราย, 19 สิงหาคม 2568 — ยามเช้าอวลเมฆฝนบนสนามฝึกของ มณฑลทหารบกที่ 37 (มทบ.37) เสียงนกหวีดกับจังหวะนับก้าวถูกแทนที่ด้วยจังหวะกดหน้าอก “หนึ่ง–สอง–สาม…” จากห้องฝึกเฉพาะกิจที่จัดวางหุ่นจำลองพร้อมเครื่องกระตุกหัวใจไฟฟ้าอัตโนมัติ (AED) ในวันฝึกเชิงปฏิบัติการด้านการปฐมพยาบาลและเวชกรรมป้องกันของ นักศึกษาวิชาทหาร (นศท.) ชั้นปีที่ 1 กว่า 190 นาย กิจกรรมครั้งนี้จัดโดย โรงพยาบาลค่ายเม็งรายมหาราช ณ หน่วยฝึก นศท. มทบ.37 จังหวัดเชียงราย ภายใต้โจทย์ใหญ่ของยุคสภาพอากาศแปรปรวนที่เสี่ยงต่อ “ฮีทสโตรก” (Heat Stroke) และเหตุฉุกเฉินทางการแพทย์กลางแจ้ง
หัวใจของการฝึกคือ “สร้างนักรบที่ปลอดภัยและเป็นที่พึ่งของสังคม” ไม่ใช่เพียงความแข็งแรงเชิงยุทธวิธี แต่รวมถึง ทักษะช่วยชีวิตและการดูแลสุขภาพเชิงรุก ซึ่งพิสูจน์แล้วว่า “ต่างเสี้ยวนาที — ต่างผลลัพธ์” สำหรับชีวิตของเพื่อนร่วมทีมและประชาชน
ทำไม “ฮีทสโตรก” จึงเป็นหัวข้อเร่งด่วนของการฝึกภาคสนาม
ประเทศไทยอยู่ในเขตร้อนชื้น การฝึกภาคสนามกลางแจ้งต่อเนื่อง การสวมอุปกรณ์ การเคลื่อนที่พร้อมน้ำหนักบรรทุก รวมทั้งความชื้นสัมพัทธ์สูง ล้วนเป็นตัวเร่งปฏิกิริยาความเครียดจากความร้อน ความเสี่ยงไม่ได้วัดจากอุณหภูมิอย่างเดียว แต่ต้องมองผ่านดัชนีความร้อน/ค่าความเครียดความร้อนและสภาวะร่างกายรายบุคคล
การฝึกของ มทบ.37 จึงเริ่มต้นด้วย โมดูลความรู้ความเสี่ยงจากความร้อน ครบวงจร ตั้งแต่
- การแยกแยะ “กลุ่มอาการจากความร้อน” (เป็นลมแดด/ตะคริวจากความร้อน/ภาวะเพลียแดด/ฮีทสโตรก)
- สัญญาณเตือน ที่ต้องจับตา: อ่อนแรง เวียนศีรษะ ปวดศีรษะ ตัวร้อนจัด เหงื่อหยุดไหล สับสน พูดไม่รู้เรื่อง ชัก
- ปัจจัยเสี่ยงเฉพาะบุคคล: ขาดน้ำ พักผ่อนไม่พอ ภาวะน้ำตาลต่ำ น้ำหนักเกิน โรคประจำตัว ยาบางชนิด/คาเฟอีน/แอลกอฮอล์
- หลักป้องกัน 4 ข้อ: (1) ดื่มน้ำสม่ำเสมอ—ก่อน–ระหว่าง–หลังฝึก (2) ปรับตัวค่อยเป็นค่อยไป (acclimatization) (3) สลับงาน–พักตามดัชนีความร้อน (4) ใช้ระบบ buddy check คอยสังเกตกัน
- แนวทางปฐมพยาบาลฮีทสโตรก: โทรขอความช่วยเหลือ–ย้ายผู้ป่วยเข้าร่ม–คลายอุปกรณ์–เริ่ม “ลดอุณหภูมิทันที” (active cooling) เช่น ประคบเย็น จุดเลือดผ่านมาก/พัดลม/พ่นละอองน้ำ/ถ้าอุปกรณ์พร้อมให้แช่น้ำเย็นทั้งตัว (cold-water immersion) จนกว่าจะถึงมือแพทย์
การบูรณาการความรู้ลักษณะนี้ช่วยให้ นศท. รู้เร็ว–ตัดสินใจเร็ว–ลงมือเร็ว ลดโอกาสไหลลื่นจากภาวะเพลียแดดไปสู่ฮีทสโตรกซึ่งเสี่ยงต่อชีวิต โดยเน้นว่า “เวลา = อวัยวะ” การลดอุณหภูมิภายในนาทีแรก ๆ คือเส้นแบ่งสำคัญระหว่างการฟื้นตัวและภาวะแทรกซ้อนระยะยาว
การกู้ชีพ “CPR + AED” ให้เป็น—ให้ไว—ให้ถูกต้อง
ในห้องฝึกกู้ชีพ นศท. รอบต่อรอบถูกจัดเข้าสถานี Basic Life Support (BLS) เรียนรู้ตาม “ห่วงโซ่การรอดชีวิต” (Chain of Survival) ตั้งแต่การประเมินความปลอดภัย การเรียกขอความช่วยเหลือ การกดหน้าอกคุณภาพ ไปจนถึงการใช้ AED ที่ตั้งวางตามจุดยุทธศาสตร์ของพื้นที่ฝึก
สิ่งที่เน้นย้ำ
- คุณภาพการกดหน้าอก: ลึก 5–6 ซม. จังหวะ ~100–120 ครั้ง/นาที ปล่อยหน้าอกคืนตัวเต็มที่ ลดเวลาหยุดกด (no-flow time)
- การเป่าปาก/ช่วยหายใจ: ปรับตามบริบทการฝึกและความพร้อมอุปกรณ์ (mask/BVM) โดยไม่ให้รบกวนคุณภาพการกดหน้าอก
- การใช้ AED: เปิดเครื่อง–ติดแผ่นนำไฟฟ้าตามตำแหน่ง–ทำตามเสียงเครื่อง—ช็อกโดยเร็วเมื่อเครื่องแนะนำ และ เริ่มกดต่อทันที หลังช็อก
หลักฐานจากแนวทางสากลชี้ว่า การเริ่ม CPR ภายในไม่กี่นาทีแรก เพิ่มโอกาสรอดชีวิตได้ หลายเท่าตัว และถ้าได้ ช็อกไฟฟ้าภายใน 3–5 นาทีแรก อัตรารอดชีวิตอาจสูงถึง ราว 50–70% ขึ้นกับบริบทและความพร้อมของระบบกู้ชีพ
เพื่อให้ “ทำได้จริงในสนามจริง” ทีมครูฝึกจากโรงพยาบาลค่ายเม็งรายมหาราชกำกับ feedback แบบทันที ผ่านหุ่นที่วัดความลึก–จังหวะ–การคืนตัว ช่วยปรับท่วงท่าให้ได้มาตรฐาน ลด “นิสัยเสีย” ตั้งแต่วันแรก และจำลองเหตุการณ์สั้น ๆ เช่น ล้มหมดสติกลางแดด หรือ ช็อกไฟดูดจากอุปกรณ์สนาม เพื่อฝึกการตัดสินใจ–การสั่งงาน–การแบ่งบทบาทของทีม
มากกว่า “วิชาพยาบาลสนาม” สกิลชีวิตสำหรับทหารและพลเมือง
โปรแกรมที่ มทบ.37 ใช้ไม่หยุดอยู่แค่ CPR/AED และฮีทสโตรก แต่ขยายไปถึง การจัดชุดปฐมพยาบาลฉบับสนาม (IFAK) การห้ามเลือดด้วย ผ้าพันห้ามเลือดแรงรัด (tourniquet) การทำแผลเปิด–ปิด การดามกระดูก การเคลื่อนย้ายผู้บาดเจ็บอย่างปลอดภัย ตลอดจน สุขาภิบาล–น้ำ–อาหาร ระหว่างค่ายฝึก เพื่อ ลดเหตุที่ป้องกันได้ เช่น ภาวะขาดน้ำรุนแรง ติดเชื้อทางเดินอาหาร ผื่น–ราขาหนีบ พร้อมวินัยเรื่อง การนอนหลับ–โภชนาการ–การยืดเหยียด–การฟื้นตัว ซึ่งพิสูจน์ว่ามีผลต่อประสิทธิภาพการฝึกและการบาดเจ็บซ้ำซ้อน
ภาพรวมสะท้อน สามมิติ ของ “ทหารยุคใหม่เพื่อสังคม”
- ทหารปลอดภัย — ปกป้องกำลังพลด้วยมาตรฐานสาธารณสุขและเวชศาสตร์การกีฬา
- ทหารช่วยชีวิตได้ — เป็น first responder ในชุมชนได้จริงเมื่อเกิดเหตุฉุกเฉิน
- ทหารสื่อสารความเสี่ยงเป็น — ถ่ายทอดความรู้ให้ครอบครัว โรงเรียน ชุมชน ลดการสูญเสียเชิงป้องกัน
เมื่อสนามฝึกคือห้องเรียนด้านสาธารณสุขเชิงรุก
การลงทุนเวลาและทรัพยากรของ มทบ.37 เพื่อสร้าง สมรรถนะด้านกู้ชีพ–ปฐมพยาบาล–เวชกรรมป้องกัน ให้ นศท. ปี 1 ตั้งแต่วัยเริ่มต้น มีนัยสำคัญอย่างน้อย 4 ประการ ยกระดับความปลอดภัยการฝึก การมี ระบบเฝ้าระวังความร้อน (work–rest cycle, hydration plan) พร้อม ครูฝึกที่รู้เส้นแดง ลดเหตุร้ายแรงได้จริง ขณะเดียวกันการมี AED และคนใช้เป็นในพื้นที่ฝึกเพิ่ม buffer ความปลอดภัย ทันที
การสร้างทุนมนุษย์ด้านกู้ชีพระดับชุมชนนักศึกษาวิชาทหารปีละหลายร้อยคนที่ผ่าน BLS/AED จะกระจายกลับสู่โรงเรียน มหาวิทยาลัย และชุมชน กลายเป็น เครือข่ายผู้ช่วยชีวิต ในเหตุการณ์จริง—ตั้งแต่อุบัติเหตุจราจรจนถึงภาวะหัวใจหยุดเต้นในบ้านและสถานที่สาธารณะ เพื่อต่อท่อ “ความเชื่อมั่น” ระหว่างทหาร–ประชาชนเมื่อประชาชนเห็นทหารเข้ามาหนุน ความปลอดภัยเชิงป้องกัน ภาพจำเชิงบวกและความไว้วางใจจะเติบโต โดยเฉพาะในจังหวัดท่องเที่ยว–ชายแดนอย่างเชียงรายที่กิจกรรมกลางแจ้งมีมากตลอดปีสอดคล้องมาตรฐานและแนวโน้มสากล หลักสูตรที่เน้น Chain of Survival การใช้ AED อย่างแพร่หลาย และ active cooling ในฮีทสโตรก เป็นแนวโน้มเดียวกับคำแนะนำขององค์กรวิชาชีพทั้งในและต่างประเทศ สะท้อนว่า “สนามฝึกไทย” เชื่อมโยงกับ มาตรฐานโลก มากขึ้น
เครื่องมือ–กระบวนการที่ทำให้ “แผนบนกระดาษ” กลายเป็น “สมรรถนะจริง”
เพื่อไม่ให้การฝึกจบแค่วันกิจกรรม มทบ.37 และโรงพยาบาลค่ายเม็งรายมหาราชวาง วงจรคุณภาพ (Quality Loop) ดังนี้
- มาตรฐานอุปกรณ์: ตรวจเช็ก AED รายเดือน แบตเตอรี่–แผ่นนำไฟฟ้า ชุด IFAK ครบและพร้อมใช้
- พัฒนาครูฝึก: ครูฝึกภาคสนามต้องผ่านอบรม BLS Provider/Instructor ตามเกณฑ์ของสภาวิชาชีพในไทย
- ซ้อมแผนฉุกเฉิน: ทำ drill สั้น ๆ รายเดือน (collapse in heat, cardiac arrest scenario) ใช้เวลา 10–15 นาที แต่คงไหวพริบ
- บันทึกและสะท้อนผล: เก็บข้อมูล near-miss/เหตุการณ์จริง มาสรุปบทเรียนทุกไตรมาส
- สื่อสารกับชุมชน: ร่วม รพ.สต./โรงเรียน จัดคลินิกความรู้ mini-workshop นอกค่าย (เมื่อมีโอกาสและความพร้อม)
ผลลัพธ์ที่คาดหวังไม่ใช่เพียง สถิติลดเหตุฉุกเฉิน ในสนามฝึก แต่รวมถึง ตัวชี้วัดสังคม เช่น จำนวนผู้ผ่านการรับรอง BLS, จำนวนจุดติดตั้ง AED ในพื้นที่สาธารณะรอบค่าย, และกรณีช่วยชีวิตที่รายงานโดยชุมชน
คำถามชวนคิดสำหรับนโยบายระดับจังหวัด
- เชียงรายพร้อมแค่ไหนกับ “โครงข่าย AED สาธารณะ” ในสถานที่คนหนาแน่น (สนามกีฬา สถานศึกษา ตลาด จุดท่องเที่ยว)? แผนที่ AED เข้าถึงง่ายหรือยัง?
- หลักสูตรกู้ชีพพื้นฐาน ควรขยายไปยัง ครู–ผู้นำชุมชน–อาสาสมัคร อย่างไรให้เกิดความต่อเนื่อง?
- ในฤดูร้อนปีหน้า จังหวัดจะมี ระบบเตือนภัยความร้อน (Heat Alert) ที่ผูกกับ แผนงาน–พัก–ดื่มน้ำ ของกิจกรรมกลางแจ้งทุกภาคส่วนหรือไม่?
คำตอบของคำถามเหล่านี้ จะชี้ว่าความพยายามของ มทบ.37 จะต่อยอดเป็น “สมรรถนะด้านความปลอดภัยของทั้งจังหวัด” ได้มากเพียงใด
จาก “นักศึกษาวิชาทหาร” สู่ “พลเมืองผู้ช่วยชีวิต”
วันฝึกหนึ่งวันอาจดูสั้นเมื่อเทียบกับวินัยทหารทั้งปี แต่ ความจำของกล้ามเนื้อ (muscle memory) และ ทัศนคติ “ลงมือก่อน–ช่วยก่อน” ที่นศท. ได้รับ จะอยู่ยาวนานกว่านั้น ท่ามกลางสภาพอากาศสุดขั้วและความเสี่ยงฉุกเฉินในชีวิตประจำวัน คนที่กล้าเข้าหาเหตุ–รู้วิธีประเมิน–เริ่มกดหน้าอก–หยิบ AED—คือ “ความต่าง” ระหว่าง ข่าวร้าย กับ ข่าวดี ที่ชุมชนอยากได้ยิน
การตัดสินใจของผู้บังคับบัญชา มทบ.37 ที่ให้ความสำคัญกับภารกิจนี้ สะท้อนวิสัยทัศน์ “ทหารยุคใหม่เพื่อสังคม” อย่างแท้จริง และเป็นแบบอย่างที่ขยายผลได้ในค่ายทหารและสถานศึกษาอื่น ๆ ทั่วประเทศ
เครดิตภาพและข้อมูลจาก :
- โรงพยาบาลค่ายเม็งรายมหาราช / มณฑลทหารบกที่ 37 (เชียงราย): ข้อมูลโครงการฝึกปฐมพยาบาล–กู้ชีพ และการอบรม นศท. ประจำปี (ข่าวประชาสัมพันธ์หน่วย)
- กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข: แนวทางป้องกันและเฝ้าระวังภาวะเจ็บป่วยจากความร้อน (Heat-Related Illness) และเอกสารความรู้เรื่อง “ฮีทสโตรก” สำหรับประชาชนและหน่วยงาน
- สถาบันการแพทย์ฉุกเฉินแห่งชาติ (สพฉ.): แนวทางการปฏิบัติการช่วยชีวิตขั้นพื้นฐาน (BLS) และการใช้เครื่องกระตุกไฟฟ้าหัวใจอัตโนมัติ (AED) สำหรับบุคลากรด่านหน้าและประชาชน
- สมาคมกู้ชีพไทย / Thai Resuscitation Council (TRC): เอกสารอบรม BLS Provider/Instructor และคำแนะนำเชิงปฏิบัติด้านกู้ชีพตามมาตรฐานสากล
- American Heart Association (AHA): Guidelines for CPR and ECC (ฉบับปรับปรุงล่าสุด) — หลักฐานเชิงระบบเกี่ยวกับประสิทธิผลของ CPR คุณภาพสูงและการช็อกไฟฟ้าเร็วต่ออัตรารอดชีวิต
- องค์การอนามัยโลก (WHO): แนวทาง Heat–Health Action Plans และคำแนะนำการจัดการภาวะเจ็บป่วยจากความร้อนในชุมชน
- กรมอุตุนิยมวิทยา: บริบทสภาพอากาศร้อนชื้นของไทยและคำเตือนภัยร้อนระดับพื้นที่ (ประกอบการวางแผน work–rest และ hydration plan)