ข้อเสนอ 3 มาตรการปฏิรูปความโปร่งใส

เพื่อแก้ไขปัญหาในเชิงระบบ นายมานะ ได้เสนอแนวทางปฏิรูปกระบวนการจัดซื้อจัดจ้างของภาครัฐ ผ่าน 3 มาตรการหลักดังนี้

1. กำหนดมาตรฐานการเปิดเผยข้อมูล – รัฐและผู้รับเหมาต้องเปิดเผยข้อมูลโครงการให้ชัดเจน ครบถ้วน ตรวจสอบได้ในรูปแบบที่เข้าใจง่าย พร้อมเปิดเผยทันทีเมื่อต้องการใช้ข้อมูล
2. บังคับใช้ข้อตกลงคุณธรรมในทุกโครงการ – ให้นำหลักการข้อตกลงคุณธรรมที่มีมาตรฐานสากลมาใช้กับทุกโครงการ ไม่ว่าจะเป็นโครงการตาม พ.ร.บ.จัดซื้อจัดจ้าง หรือโครงการพิเศษ เช่น โครงการ PPP และ EEC โดยไม่ยกเว้น
3. เพิ่มจำนวนโครงการที่อยู่ภายใต้ข้อตกลงคุณธรรม – โดยเฉพาะโครงการเมกะโปรเจคที่ใช้เงินภาษีจำนวนมาก และมีผลกระทบต่อประชาชน ควรมีหน่วยงานอิสระเข้าร่วมสังเกตการณ์ตลอดทุกขั้นตอน

ปัญหาเชิงโครงสร้างและข้อจำกัดในข้อตกลงคุณธรรม

แม้ว่าข้อตกลงคุณธรรมจะสามารถประหยัดงบประมาณแผ่นดินได้แล้วกว่า 77,000 ล้านบาท แต่ยังคงมีข้อจำกัดสำคัญ ได้แก่

• โครงการที่เข้าร่วมข้อตกลงคุณธรรมมีขนาดเล็กลงจากเดิมมาก โดยจากเดิมที่ครอบคลุมโครงการรวมมูลค่า 4-5 แสนล้านบาทต่อปี ปัจจุบันเหลือเพียง 50,000 ล้านบาท
• หน่วยงานเจ้าของโครงการบางแห่งเลือกถอนตัวจากการเข้าร่วมข้อตกลงคุณธรรม หรือหลีกเลี่ยงการเปิดเผยข้อมูล ด้วยการตีความกฎหมายเฉพาะ
• โครงการ PPP และ EEC ใช้ข้อตกลงคุณธรรมในเวอร์ชันที่ตนเองกำหนด โดยไม่มีการกำกับจากหน่วยงานกลาง ทำให้ไม่สอดคล้องกับหลักสากล

เสียงสะท้อนจากสังคม ความเห็นสองด้านต่อมาตรการตรวจสอบ

ฝ่ายสนับสนุนการปฏิรูป เห็นว่า มาตรการที่ ACT เสนอมีความชัดเจน เป็นรูปธรรม และสามารถนำไปใช้ได้ทันทีหากรัฐมีเจตจำนงทางการเมืองอย่างจริงจัง โดยเฉพาะระบบฐานข้อมูล ACT Ai ซึ่งมีศักยภาพเป็นเครื่องมือทางสาธารณะที่ทรงพลังในการสืบค้นและวิเคราะห์ข้อมูลจัดซื้อจัดจ้างทั่วประเทศ

ฝ่ายที่มีข้อกังวล ชี้ว่าการเปิดเผยข้อมูลมากเกินไปโดยไม่ควบคุมอาจส่งผลให้เกิดการตีความผิด หรือกลายเป็นเครื่องมือทางการเมือง ทำให้ผู้บริหารโครงการทำงานอย่างระมัดระวังจนขาดประสิทธิภาพ และอาจทำให้กระบวนการพัฒนาล่าช้า

อย่างไรก็ตาม ทั้งสองฝ่ายเห็นพ้องกันว่าความโปร่งใสและการมีส่วนร่วมของประชาชน คือหลักสำคัญที่ต้องมีในทุกโครงการที่ใช้เงินภาษีประชาชน

ข้อเท็จจริงและสถิติที่เกี่ยวข้อง

• จำนวนโครงการจัดซื้อจัดจ้างภาครัฐที่บันทึกในระบบ ACT Ai: มากกว่า 42,000,000 โครงการ
• จำนวนผู้ค้าหรือนิติบุคคลที่เกี่ยวข้องในระบบ: มากกว่า 1,500,000 ราย
• มูลค่างบประมาณที่ข้อตกลงคุณธรรมช่วยประหยัดได้: 77,000 ล้านบาท (ข้อมูลจาก ACT ณ ปี 2567)
• มูลค่าโครงการจัดซื้อจัดจ้างภาครัฐโดยรวมในแต่ละปี (เฉลี่ย): 4.5-5 แสนล้านบาท
• จำนวนโครงการที่เข้าร่วมข้อตกลงคุณธรรมในปีล่าสุด: ไม่ถึง 50,000 ล้านบาท

การชี้แจงจากสำนักงานการตรวจเงินแผ่นดิน (สตง.)

นายสุทธิพงษ์ บุญนิธิ รองผู้ว่าการตรวจเงินแผ่นดิน ในฐานะโฆษก สตง. ให้สัมภาษณ์สั้น ๆ ทางโทรศัพท์กับสำนักข่าวอิศราว่า ขณะนี้ผู้บริหาร สตง. อยู่ระหว่างลงพื้นที่ตรวจสอบข้อมูลความเสียหาย และจะมีการหารือรายละเอียดเพิ่มเติมต่อไป โดยยืนยันว่า ที่ผ่านมา สตง. ได้ตรวจรับงานก่อสร้างเป็นงวด ๆ ไปแล้วประมาณร้อยละ 20-25 เท่านั้น และการดำเนินโครงการนี้อยู่ภายใต้กรอบความโปร่งใสตาม “โครงการข้อตกลงคุณธรรม”

สตง. ชี้แจงว่า โครงการก่อสร้างอาคารแห่งใหม่เริ่มต้นตั้งแต่ปี 2550 โดยได้รับอนุมัติงบประมาณเบื้องต้นจากคณะรัฐมนตรี (ครม.) รวม 1,832,906,600 บาท แบ่งเป็นค่าก่อสร้าง 1,826,950,000 บาท และค่าควบคุมงาน 5,956,600 บาท ต่อมาในปี 2563 สตง. ขอปรับเปลี่ยนรายการและเพิ่มงบประมาณเป็น 2,636,800,000 บาท แบ่งเป็นค่าก่อสร้าง 2,560,000,000 บาท และค่าควบคุมงาน 76,800,000 บาท ซึ่งได้รับอนุมัติจาก ครม. เมื่อวันที่ 4 กุมภาพันธ์ 2563

ผู้รับเหมาก่อสร้างคือ กิจการร่วมค้า ไอทีดี-ซีอาร์อีซี (บริษัท อิตาเลียนไทย ดีเวล๊อปเมนต์ จำกัด (มหาชน) และบริษัท ไชน่า เรลเวย์ นัมเบอร์ 10 (ประเทศไทย) จำกัด) ด้วยวงเงิน 2,136 ล้านบาท ซึ่งต่ำกว่าราคากลาง 386.15 ล้านบาท ส่วนผู้ควบคุมงานคือ กิจการร่วมค้า PKW (บริษัท พี เอ็น ซิงค์โครไนซ์ จำกัด, บริษัท ว. และสหาย คอนซัลแตนส์ จำกัด และบริษัท เคพี คอนซัลแทนส์ แอนด์ แมเนจเม้น จำกัด) ด้วยวงเงิน 84,560,600 บาท โดยมีการขยายระยะเวลาก่อสร้างจากกำหนดเดิม 1,080 วัน (15 มกราคม 2564 – 31 ธันวาคม 2566) ออกไปอีก 148 วัน เนื่องจากสถานการณ์โควิด-19 และการปรับแก้แบบก่อสร้าง

สตง. เน้นย้ำว่า โครงการนี้ได้ยึดหลักความโปร่งใสตามพระราชบัญญัติการจัดซื้อจัดจ้างและการบริหารพัสดุภาครัฐ พ.ศ. 2560 โดยมีการเปิดเผยข้อมูลทุกขั้นตอน และดำเนินการจัดหาผู้รับเหมาอย่างเท่าเทียมและเป็นธรรม

ความเป็นมาของโครงการและเหตุการณ์ที่เกี่ยวข้อง

โครงการก่อสร้างอาคาร สตง. แห่งใหม่เริ่มวางแผนมาตั้งแต่ปี 2550 โดยมีเป้าหมายเพื่อย้ายสำนักงานจากที่ตั้งเดิมไปยังอาคารทันสมัยที่มีพื้นที่เพียงพอต่อการปฏิบัติงาน ตัวอาคารสูง 30 ชั้น ตั้งอยู่ใกล้สถานี MRT กำแพงเพชร และสถานีกลางบางซื่อ มีเนื้อที่ 10 ไร่ 3 งาน ด้วยงบประมาณเริ่มต้น 1,800 ล้านบาท ซึ่งต่อมาเพิ่มเป็น 2,560 ล้านบาทในปี 2563 และมีการขอเพิ่มงบควบคุมงานอีก 9,718,716 บาท ในปี 2567

ระหว่างการก่อสร้าง โครงการเผชิญปัญหาหลายครั้ง เช่น การหยุดงานจากสถานการณ์โควิด-19 และเหตุเครนถล่มเมื่อวันที่ 27 กุมภาพันธ์ 2566 ซึ่งทำให้คนงานชาวกัมพูชาเสียชีวิต 1 ราย และบาดเจ็บ 2 ราย ส่งผลให้มีการระงับการก่อสร้างชั่วคราวเพื่อตรวจสอบความปลอดภัย

โครงสร้างผู้รับเหมาและสถานะทางการเงิน

จากการตรวจสอบข้อมูลจากกรมพัฒนาธุรกิจการค้า กระทรวงพาณิชย์ พบว่า กิจการร่วมค้า ไอทีดี-ซีอาร์อีซี ประกอบด้วย บริษัท อิตาเลียนไทย ดีเวล๊อปเมนต์ จำกัด (มหาชน) ซึ่งเป็นบริษัทก่อสร้างชั้นนำของไทย และบริษัท ไชน่า เรลเวย์ นัมเบอร์ 10 (ประเทศไทย) จำกัด ซึ่งจดทะเบียนเมื่อวันที่ 10 สิงหาคม 2561 ด้วยทุนจดทะเบียน 100 ล้านบาท

บริษัท ไชน่า เรลเวย์ นัมเบอร์ 10 (ประเทศไทย) มีผู้ถือหุ้นใหญ่คือ ไชน่า เรลเวย์ นัมเบอร์ 10 เอ็นจิเนียริ่ง กรุ๊ป (จีน) ถือหุ้น 49% ส่วนผู้ถือหุ้นไทย ได้แก่ นายโสภณ มีชัย (40.80%), นายประจวบ ศิริเขตร (10.20%) และนายมานัส ศรีอนันท์ (0.00%, 3 หุ้น) งบการเงินล่าสุดปี 2566 ระบุว่า บริษัทมีสินทรัพย์รวม 2,804,535,819 บาท หนี้สิน 2,952,877,175 บาท และขาดทุนสุทธิ 199,669,872 บาท ซึ่งสะท้อนถึงสถานะทางการเงินที่น่าเป็นห่วง

ทัศนคติเป็นกลางต่อความเห็นทั้งสองฝ่าย

กรณีการถล่มของอาคาร สตง. ได้จุดกระแสข้อถกเถียงระหว่างสองมุมมองหลัก โดยฝ่าย ACT ชี้ถึงปัญหาการก่อสร้างที่ล่าช้าและขาดประสิทธิภาพ ซึ่งอาจบ่งบอกถึงการบริหารจัดการที่ไม่รัดกุมหรือการเลือกใช้วัสดุที่ไม่ได้มาตรฐาน ขณะที่ สตง. ยืนยันว่าได้ดำเนินการตามหลักการโปร่งใส และการถล่มอาจเกิดจากปัจจัยภายนอก เช่น ความรุนแรงของแผ่นดินไหวที่เกินขีดความสามารถของโครงสร้าง

จากมุมมองที่เป็นกลาง การวิพากษ์วิจารณ์ของ ACT มีน้ำหนักในแง่ของการชี้ให้เห็นถึงความล่าช้าและการหยุดงาน ซึ่งอาจสะท้อนถึงปัญหาการบริหารสัญญาหรือการควบคุมงานที่ไม่เข้มงวดเพียงพอ อย่างไรก็ตาม ข้อจำกัดที่ ACT ไม่ได้เข้าไปมีส่วนร่วมตั้งแต่ขั้นตอนการจัดทำ TOR และคัดเลือกผู้รับเหมา อาจทำให้ข้อมูลที่นำเสนอไม่ครอบคลุมทุกมิติ ในทางกลับกัน การชี้แจงของ สตง. ที่ระบุถึงความโปร่งใสและการประหยัดงบประมาณจากการประมูลที่ต่ำกว่าราคากลาง มีความสมเหตุสมผลในแง่กระบวนการจัดซื้อจัดจ้าง แต่คำถามเรื่องคุณภาพโครงสร้างยังคงต้องการการตรวจสอบเชิงลึกจากผู้เชี่ยวชาญด้านวิศวกรรม เพื่อยืนยันว่าการถล่มเกิดจากแผ่นดินไหวเพียงอย่างเดียว หรือมีปัจจัยอื่น เช่น การออกแบบหรือวัสดุที่ไม่เหมาะสมร่วมด้วย

ทั้งนี้ การหาข้อสรุปที่ชัดเจนจำเป็นต้องรอผลการสอบสวนจากหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง โดยไม่ควรเร่งตัดสินว่าเป็นความผิดของฝ่ายใดฝ่ายหนึ่ง เพื่อให้เกิดความเป็นธรรมและป้องกันการกล่าวโทษที่อาจขาดหลักฐานรองรับ

สถิติที่เกี่ยวข้อง

1. ความเสียหายจากแผ่นดินไหวในประเทศไทย: กรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย (ปภ.) รายงานว่า ตั้งแต่ปี 2550-2567 ประเทศไทยเผชิญแผ่นดินไหวที่มีผลกระทบในประเทศ 12 ครั้ง ส่วนใหญ่มีศูนย์กลางในเมียนมาและลาว โดยเหตุการณ์ที่รุนแรงที่สุดก่อนหน้านี้เกิดเมื่อวันที่ 5 พฤษภาคม 2557 (ขนาด 6.3 ริกเตอร์) ในจังหวัดเชียงราย สร้างความเสียหายแก่บ้านเรือน 1,200 หลัง และวัด 50 แห่ง (ที่มา: กรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย, รายงานภัยพิบัติ 2567)
2. งบประมาณเมกะโปรเจกต์ในไทย: สำนักงบประมาณระบุว่า ในช่วงปี 2558-2567 โครงการขนาดใหญ่ของภาครัฐที่มีมูลค่าเกิน 1,000 ล้านบาท มีทั้งสิ้น 245 โครงการ รวมมูลค่า 3.5 ล้านล้านบาท โดยร้อยละ 15 เผชิญปัญหาความล่าช้า (ที่มา: สำนักงบประมาณ, รายงานงบประมาณแผ่นดิน 2567)
3. การทุจริตในโครงการภาครัฐ: Transparency International รายงานดัชนีการรับรู้การทุจริต (CPI) ของไทยในปี 2566 อยู่ที่ 35 คะแนน จาก 100 คะแนน (อันดับ 101 จาก 180 ประเทศ) สะท้อนถึงความท้าทายในการป้องกันการทุจริตในภาครัฐ (ที่มา: Transparency International, CPI 2023)

สรุป

เหตุการณ์ถล่มของอาคาร สตง. ไม่เพียงสร้างความเสียหายต่อชีวิตและทรัพย์สิน แต่ยังจุดประเด็นถกเถียงถึงความโปร่งใสและคุณภาพการก่อสร้าง ขณะนี้ทุกฝ่ายต้องร่วมมือกันค้นหาความจริง เพื่อให้ได้คำตอบที่ชัดเจนและป้องกันเหตุซ้ำรอยในอนาคต