อบจ.เชียงรายเปิด “วาระน้ำเร่งด่วน” ลงมือแก้ปัญหาอ่างเก็บน้ำห้วยส้านพัฒนา จุดเชื่อมโยงแหล่งน้ำร่วมแม่สรวย แม่ลาว ขับเคลื่อนจากนโยบายสู่ผลลัพธ์ “ถึงมือประชาชน”

เชียงราย, 24 พฤศจิกายน 2568 – องค์การบริหารส่วนจังหวัด (อบจ.) เชียงราย ประกาศยกระดับ “วาระน้ำเร่งด่วน” เป็นภารกิจสำคัญของจังหวัด เดินหน้าจัดการทรัพยากรน้ำอย่างเป็นระบบ เพื่อลดปัญหาขาดแคลนน้ำทั้งเพื่ออุปโภคบริโภคและการเกษตร โดยเริ่มปฏิบัติการที่ อ่างเก็บน้ำห้วยส้านพัฒนา ตำบลแม่สรวย อำเภอแม่สรวย ซึ่งเป็นแหล่งน้ำที่ ประชาชนสองอำเภอ แม่สรวยและแม่ลาว ใช้ร่วมกัน สะท้อนโจทย์ใหญ่ของ “การจัดการน้ำข้ามเขต” ที่ต้องการกลไกเชิงนโยบายและการบูรณาการหน่วยงานอย่างจริงจัง

การขับเคลื่อนครั้งนี้อยู่ภายใต้บทบาทของ นางอทิตาธร วันไชยธนวงศ์ นายก อบจ.เชียงราย ในฐานะ รองประธานคณะกรรมการติดตามและขับเคลื่อนการแก้ไขปัญหาที่ดิน แหล่งน้ำ และเกษตรกรรม ระดับจังหวัด ซึ่งทำหน้าที่เชื่อม “นโยบาย” กับ “การลงมือทำ” ให้เป็นเนื้อเดียวกัน โดยได้มอบหมายให้ นายจิราวุฒิ แก้วเขื่อน รองนายก อบจ.เชียงราย ลงพื้นที่ร่วมกำนัน ผู้ใหญ่บ้าน ผู้นำชุมชน และหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง เมื่อวันที่ 23 พฤศจิกายน 2568 เพื่อสำรวจสภาพแหล่งน้ำ รับฟังปัญหา และหารือแนวทางพัฒนาอย่างเป็นรูปธรรม

บทนำแบบเรื่องเล่า แหล่งน้ำเดียวกัน แต่ความต้องการต่างกัน

เช้าตรู่ปลายพฤศจิกายน หมอกบางๆ ลอยต่ำเหนือน้ำในอ่างห้วยส้านพัฒนา เสียงเครื่องสูบน้ำจากไร่นาใกล้เคียงดังสลับกับการพูดคุยของชาวบ้านสองฝั่ง ฝั่งหนึ่งอยู่เขตแม่สรวย อีกฝั่งอยู่เขตแม่ลาว ทุกสายตาจับจ้องไปยังคันอ่างและท่อส่งน้ำที่เป็นเส้นเลือดหลักของชุมชน หลายคนกังวลว่าพอถึงหน้าแล้งน้ำจะพอหรือไม่ ขณะที่อีกหลายคนห่วงระบบระบายน้ำหน้าแล้ง หน้าฝนที่ผันผวนหนักขึ้นตามสภาพอากาศ

ภาพเล็กๆ ตรงคันอ่างห้วยส้านสะท้อน “โจทย์ใหญ่ของจังหวัดเชียงราย” อย่างชัดเจน ทรัพยากรน้ำที่ใช้ร่วมกัน หากไร้กติกาและกลไกดูแลที่ดี ย่อมนำไปสู่ความขัดแย้งได้ง่าย ในทางกลับกัน หากมีกระบวนการประสานงานที่เป็นธรรมและโปร่งใส แหล่งน้ำเดียวกันก็จะแปลงเป็น “ความมั่นคงทางน้ำ” ของทั้งสองอำเภอร่วมกันได้

จากนโยบาย 7 เรือธง สู่ภารกิจ “ถึงมือชุมชน”

นโยบาย “7 เรือธง” ของ อบจ.เชียงราย โดยเฉพาะ เรือธงที่ 1 กระจายเครื่องจักรกลและบุคลากรสู่ชุมชน เป็นกลไกสำคัญที่ทำให้การแก้ไขปัญหาเกิดขึ้นได้เร็วและตรงจุด หลักคิดคือ “ไม่รอให้ปัญหาลุกลาม” แต่เข้าถึงจุดวิกฤตด้วยเครื่องจักร บุคลากร และกระบวนการตัดสินใจที่ชัดเจน เพื่อเปลี่ยนการแก้เฉพาะหน้าให้เป็นการซ่อมแบบถาวรตามหลักวิศวกรรม

กรณี ห้วยส้านพัฒนา จึงถูกวางเป้าหมายเป็น 3 ระดับต่อเนื่องกัน ได้แก่

1. ปรับปรุงตัวอ่างเก็บน้ำ เพื่อความมั่นคงแข็งแรงของโครงสร้าง,
2. ยกเครื่องระบบส่งน้ำ ลดการสูญเสียและความคับคังในท่อ คลอง เพื่อจ่ายน้ำถึงเกษตรกรอย่างทั่วถึง, และ
3. เพิ่มศักยภาพการกักเก็บ ผ่านการขุดลอก เสริมคันดินในแนวทางที่ไม่กระทบสิ่งแวดล้อมและชุมชน

แนวทางดังกล่าวสอดรับกับบทเรียนที่ อบจ.เคยทำในหลายพื้นที่ อาทิ การซ่อมเร่งด่วนคันอ่างห้วยสัก ที่มีการวางแผนซ่อมแบบถาวรตามหลักวิศวกรรม เพื่อป้องกันการสูญเสียน้ำปริมาณมากในช่วงรอยต่อฤดูกาล และ ปฏิบัติการกู้ชีพหนองหลวง อำเภอเวียงชัย ที่ระดมเครื่องจักรกำจัดวัชพืชน้ำกว่า 9,800 ไร่ เพื่อฟื้นระบบนิเวศและเตรียมพื้นที่รองรับกิจกรรมท่องเที่ยวระดับจังหวัด ทั้งหมดนี้คือ “รูปธรรมของความเร็วและความละเอียด” ที่ อบจ.ต้องการนำมาปรับใช้กับห้วยส้าน

“น้ำร่วม” ข้ามเขต ความท้าทายเชิงธรรมาภิบาล

จุดสำคัญของห้วยส้านคือเป็น แหล่งน้ำร่วม (Joint-use Resource) ของสองอำเภอ ดังนั้นความสำเร็จจึงไม่ได้วัดเพียงตัวเลขปริมาณน้ำ แต่ต้องวัดจาก “ข้อตกลงร่วมกัน” ที่ทำให้การใช้น้ำยุติธรรมและยั่งยืน อบจ.เชียงรายจึงผลักดันข้อเสนอเชิงนโยบาย 3 ประการ เพื่อจัดวางรากฐานธรรมาภิบาล ได้แก่

1. MOU ระดับจังหวัดสำหรับแหล่งน้ำร่วม   กำหนดโควตาการใช้น้ำช่วงปกติ หน้าแล้ง บทบาทการบำรุงรักษา และการจัดสรรงบประมาณร่วมของ อปท. แต่ละฝ่าย เพื่อป้องกันข้อขัดแย้ง และสร้างความชัดเจนตั้งแต่ต้นน้ำถึงปลายน้ำ
2. มาตรฐานความปลอดภัยทางวิศวกรรม   พื้นที่แม่ลาว แม่สรวยเคยเผชิญเหตุแผ่นดินไหวปี 2557 จึงต้องออกแบบ ซ่อมแซมอ่างให้ทนทานต่อแรงสั่นสะเทือน การทรุดตัว รวมถึงระบบระบายน้ำ (Drainage & Relief) และการป้องกันการพังทลายของคันอ่าง (Piping) เพื่อความเชื่อมั่นของประชาชนท้ายน้ำ
3. กลไกสนับสนุนทางเทคนิคหลังถ่ายโอน   เมื่อแหล่งน้ำขนาดเล็กถูกถ่ายโอนให้ อปท. ระดับล่างที่งบจำกัด อบจ.ควรตั้งหน่วยสนับสนุนถาวร (เครื่องจักร ช่าง แผนบำรุงรักษา) เพื่อไม่ให้สินทรัพย์เสื่อมโทรมกลับไปที่เดิม

ข้อเสนอทั้งสามเป็น “จิ๊กซอว์” ที่เติมเต็มนโยบายการกระจายอำนาจของรัฐ ซึ่งมุ่งให้การดูแลแหล่งน้ำขนาดเล็กอยู่ใกล้ชิดชุมชนมากขึ้น แต่ขณะเดียวกันก็ต้องอาศัยกำลังเสริมจาก อบจ.ในเชิงเทคนิคและงบประมาณ เพื่อให้การถ่ายโอนภารกิจเดินหน้าอย่างมีคุณภาพ

เติมเต็ม “ช่องว่างระยะสุดท้ายของน้ำ” (Last Mile Water Gap)

แม้โครงการขนาดใหญ่ระดับชาติ เช่น การก่อสร้างอ่างเก็บน้ำขนาดใหญ่ในพื้นที่ใกล้เคียง หรือกรอบงบประมาณด้านน้ำระดับจังหวัด จะเพิ่ม “แหล่งน้ำต้นทุน” ให้ระบบโดยรวม แต่ในความเป็นจริง ชุมชนจำนวนมากยัง “ไกลกว่าที่น้ำจะไปถึง” ช่องว่างจึงอยู่ที่ “ระยะสุดท้ายของการส่งน้ำ” ท่อ คลอง ระบบกระจายน้ำ และความพร้อมของผู้ดูแลในพื้นที่

งานของ อบจ.เชียงรายที่ห้วยส้าน จึงเปรียบเหมือน “ตัวเร่งถ่ายทอดประโยชน์” จากการลงทุนก้อนใหญ่ให้เปลี่ยนเป็นน้ำที่ไหลถึงก๊อกและไร่นาจริง โดยตั้งเป้า เพิ่มความสามารถกักเก็บและลดการสูญเสียน้ำในระบบส่ง ซึ่งจะทำให้ประชาชนได้ประโยชน์ทั้งในฤดูแล้ง (มีน้ำสำรอง) และฤดูฝน (ระบายน้ำได้ดี ลดน้ำท่วมขัง)

สาระสำคัญ โครงการใหญ่ทำหน้าที่ “สร้างต้นทุน” ขณะที่ อบจ.ทำหน้าที่ “แปลงต้นทุนให้เป็นน้ำถึงมือ” เมื่อสองชั้นงานทำงานร่วมกัน “ความมั่นคงทางน้ำ” จึงเกิดจริง

การทำงานเชิงบูรณาการ “สามพี่น้องท้องถิ่น” บวกหน่วยงานกลาง

จากประสบการณ์ภาคสนามของ อบจ.ในหลายพื้นที่ การทำงานที่ได้ผลต้องอาศัย “การผนึกกำลังของสามพี่น้องท้องถิ่น” อบจ., เทศบาล/อบต., และชุมชน ร่วมกับหน่วยงานกลางที่เกี่ยวข้อง เช่น สำนักจัดการทรัพยากรป่าไม้ กรมทรัพยากรน้ำ กรมพัฒนาที่ดิน และกรมชลประทาน

โมเดลนี้ทำให้

• ข้อมูลพื้นที่ จากชุมชน ผู้นำท้องถิ่น ถูกยกขึ้นมาใช้กำหนดแบบ ขนาดงานอย่างเหมาะสม,
• ข้อจำกัดทางกฎหมาย แนวเขต ได้รับการคลี่คลายร่วมกับหน่วยงานป่าไม้และที่ดิน, และ
• ทรัพยากรเครื่องจักร บุคลากร ของ อบจ. ถูกนำไปวางให้ตรงจุดวิกฤตได้รวดเร็ว

เมื่อหันกลับมาที่ห้วยส้าน กระบวนการลงพื้นที่วันที่ 23 พฤศจิกายน 2568 จึงไม่ใช่เพียง “การไปดูงาน” แต่เป็น “การตั้งต้นข้อมูลจริง” เพื่อขับเคลื่อนขั้นตอนถัดไป การออกแบบ การประมาณการงบประมาณ การจัดลำดับความสำคัญ และการสื่อสารทำความเข้าใจกับชุมชน ให้เดินหน้าอย่างมีส่วนร่วม

มิติความปลอดภัย ภูมิอากาศ ออกแบบวันนี้ เพื่อรับมือความเสี่ยงพรุ่งนี้

เชียงรายเป็นจังหวัดที่ต้องรับมือทั้ง ความเสี่ยงแผ่นดินไหว และ ความผันผวนของอากาศ ที่ทำให้วงรอบน้ำท่วม แล้งเข้มข้นขึ้น การเพิ่มศักยภาพกักเก็บ ระบายน้ำที่ห้วยส้าน จึงเป็นการลงทุนที่ป้องกันความเสียหายในอนาคต ขณะเดียวกันการออกแบบต้องคำนึงถึง

• วัสดุ โครงสร้างคันอ่าง ให้ทนต่อแรงสั่นสะเทือน,
• ระบบระบายน้ำสำรอง เพื่อคลายแรงดันตอนน้ำหลาก, และ
• การป้องกันการกัดเซาะ เพื่ออายุใช้งานยาวขึ้น

มาตรฐานเหล่านี้เป็นส่วนหนึ่งของแนวทาง “ซ่อมถาวร” ที่ อบจ.ใช้กับอ่างน้ำอื่นๆ และต้องถูกยกระดับเป็นมาตรฐานเดียวกันที่ห้วยส้าน เพื่อให้ประชาชนท้ายน้ำมั่นใจอย่างยั่งยืน

การเงินท้องถิ่น ลงทุนครั้งเดียว แต่ต้องดูแลระยะยาว

ประเด็นที่ผู้กำหนดนโยบายต้องจับตาคือ ภาระทางการคลังหลังการถ่ายโอน แหล่งน้ำขนาดเล็กไปยัง อปท. ระดับล่าง หากไม่มี หน่วยสนับสนุนทางเทคนิคถาวร จาก อบจ. งานซ่อมบำรุงประจำปี ขุดลอกใหญ่ ซ่อมคันดิน ซ่อมคอนกรีต อาจเกินกำลังของเทศบาล/อบต. ขนาดเล็ก นำไปสู่การเสื่อมโทรมซ้ำ การวางแผน แบ่งเขตรับผิดชอบบำรุงรักษา (Maintenance Zoning) และ บัญชีสินทรัพย์ดิจิทัล ที่บันทึกสภาพ ประวัติซ่อม รอบบำรุง จะช่วยให้การดูแลเกิดความต่อเนื่องและโปร่งใส

เสียงจากภาคสนาม “เร็ว จริง ร่วม”

ระหว่างการหารือกับชุมชน รองนายก อบจ.เชียงราย ย้ำหลักคิดสั้นๆ แต่ชัดเจนว่า “อบจ.พร้อมสนับสนุนทุกแนวทางที่แก้ปัญหาได้จริง และต้องเร็วพอที่ประชาชนสัมผัสได้” ประโยคนี้ไม่ใช่ถ้อยคำสวยหรู หากแต่สะท้อน “วัฒนธรรมการทำงาน” ที่ อบจ.ต้องการสถาปนา การตัดสินใจบนข้อมูลจริง การสื่อสารโปร่งใส และการลงมือทำโดยเร็วที่สุดเท่าที่กฎหมายและงบประมาณเอื้ออำนวย

สรุปภาพใหญ่ เมื่อ “นโยบาย” วิ่งถึง “คันอ่าง”

กรณีห้วยส้านพัฒนาคือจุดตัดระหว่าง “นโยบายระดับจังหวัด” กับ “ความต้องการระดับชุมชน” อย่างแท้จริง ด้านหนึ่ง เรามีกรอบการกระจายอำนาจและการถ่ายโอนแหล่งน้ำขนาดเล็กที่รัฐผลักดัน อีกด้านหนึ่ง เรามีความเป็นจริงภาคสนามที่ต้องการการประสานงาน เครื่องจักร บุคลากรและมาตรฐานวิศวกรรม การที่ อบจ.เชียงรายลงมือในจุดที่เป็น “ระยะสุดท้ายของน้ำ” จึงทำให้ภาพใหญ่ของการลงทุนด้านน้ำมีความหมายต่อชีวิตคนมากขึ้น

เมื่อกระบวนการ MOU แหล่งน้ำร่วมเกิดขึ้น มาตรฐานความปลอดภัยถูกยกระดับ หน่วยสนับสนุนบำรุงรักษาถูกจัดตั้ง และระบบข้อมูลสินทรัพย์ถูกทำให้โปร่งใส น้ำหนึ่งอ่าง จะหล่อเลี้ยง สองอำเภอ อย่างเป็นธรรม ลดความขัดแย้ง เพิ่มคุณภาพชีวิต และเสริมภูมิคุ้มกันเศรษฐกิจฐานรากให้แข็งแรง

ในระยะกลาง ยาว หากโมเดลห้วยส้านประสบผลสำเร็จ เชียงรายจะได้ “แบบเรียน” สำหรับแหล่งน้ำร่วมอื่นๆ ทั่วจังหวัด และอาจกลายเป็น ตัวอย่างระดับประเทศ ของการทำงานร่วมกันระหว่าง อบจ. อปท. หน่วยงานกลาง ที่เปลี่ยนแปลงได้จริงตั้งแต่ระดับคันอ่างไปจนถึงโต๊ะประชุม

กลไก ข้อเสนอเชิงปฏิบัติ

1. ทำ MOU แหล่งน้ำร่วม แม่สรวย–แม่ลาว ระบุโควตาน้ำ ฤดูแล้ง/ฤดูฝน บทบาทบำรุงรักษา และการแบ่งภาระงบ
2. สำรวจ ออกแบบซ่อมถาวรตามมาตรฐานแผ่นดินไหว (Geo-Hydro-Structural) ครอบคลุมคันอ่าง ระบายน้ำ ป้องกันพังทลาย
3. บัญชีสินทรัพย์ดิจิทัลแหล่งน้ำ  เก็บข้อมูลสภาพ ประวัติซ่อม รอบบำรุง เพื่อความโปร่งใสในการถ่ายโอนและตั้งงบระยะยาว
4. Maintenance Zoning โดย อบจ. เป็น “แบ็กอัพเทคนิค” ให้ อปท. ที่รับโอน มีทีม เครื่องจักรช่วยงานหนักตามรอบ
5. เวทีสื่อสารสาธารณะ รายไตรมาสกับชุมชนสองอำเภอ เพื่ออัปเดตความคืบหน้า ปัญหา ตัวชี้วัดผลสัมฤทธิ์ (เช่น ปริมาณกักเก็บที่เพิ่มขึ้น ระยะเวลาจ่ายน้ำเฉลี่ยต่อครัวเรือนในหน้าแล้ง)

น้ำคือชีวิตของคนเชียงราย และก็เป็นนโยบายที่ต้องจับต้องได้ ห้วยส้านพัฒนาเผยให้เห็นว่า เมื่อ นโยบาย คน เครื่องมือ ถูกจัดวางบนฐานข้อมูลจริงและความร่วมมือที่เป็นธรรม ปมเรื่องน้ำร่วม ก็สามารถคลี่คลายได้อย่างยั่งยืน “วาระน้ำเร่งด่วน” ของ อบจ.เชียงราย จึงไม่ใช่เพียงแผนงานบนกระดาษ หากเป็น สัญญาประชาคม ที่เริ่มต้นแล้ว ณ คันอ่างเล็กๆ แห่งนี้