เชียงรายเดินหน้าซ่อมแซม “แหล่งน้ำขนาดเล็ก” หนุนนโยบายกระจายอำนาจวางเป้าปี 2569 สำรวจ 1,881 แห่ง ออกแบบ 200 แห่ง ซ่อมจริง 250 แห่ง ชี้กุญแจสู่ความมั่นคงด้านน้ำและคุณภาพชีวิต

เชียงราย, 8 พฤศจิกายน 2568 — จังหวัดเชียงรายขยับเกียร์เดินหน้า “โครงการซ่อมแซมแหล่งน้ำขนาดเล็กของส่วนราชการที่ยังไม่ได้ถ่ายโอนให้แก่องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น” เพื่อเสริมความมั่นคงด้านทรัพยากรน้ำและยกระดับคุณภาพชีวิตของประชาชนอย่างเป็นรูปธรรม ภายใต้กรอบมติคณะรัฐมนตรีเมื่อวันที่ 1 พฤศจิกายน 2565 ที่กำหนดให้หน่วยงานส่วนกลางเร่งสำรวจซ่อมแซมแหล่งน้ำเดิม ก่อนส่งต่อภารกิจให้ อปท. ดูแลอย่างยั่งยืนในระยะยาว

เมื่อวันที่ 7 พฤศจิกายน 2568 เวลา 09.30 น. ที่ ห้องประชุมธรรมลังกา ชั้น 3 ศาลากลางจังหวัดเชียงราย จังหวัดเชียงรายจัดประชุมกลุ่มอำเภอเพื่อวางแนวทางการดำเนินโครงการปีงบประมาณ 2569 ครอบคลุมพื้นที่ อำเภอเมืองเชียงราย แม่จัน พาน และแม่สรวย โดยมี นายนรศักดิ์ สุขสมบูรณ์ รองผู้ว่าราชการจังหวัดเชียงราย และ นายวรยุทธ เนาวรัตน์ ผู้อำนวยการสถาบันส่งเสริมและพัฒนากิจกรรมปิดทองหลังพระสืบสานแนวทางพระราชดำริ ร่วมเป็นประธาน พร้อมส่วนราชการที่เกี่ยวข้องเข้าร่วมอย่างพร้อมเพรียง

จาก “โครงสร้างทรัพย์สินเดิม” สู่ “ทรัพย์สินสาธารณะของท้องถิ่น”

ใจกลางของวาระครั้งนี้คือการปรับสภาพ “แหล่งน้ำเดิม” ของส่วนราชการให้กลับมาใช้งานได้จริงไม่ใช่เพียงซ่อมเพื่อซ่อม แต่ซ่อมเพื่อ “ถ่ายโอน” ตามหลักกระจายอำนาจ และส่งต่อไปยัง องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น (อปท.) อย่างถูกต้องครบถ้วน เมื่อ อปท. รับมอบแล้ว จะสามารถบรรจุภารกิจดูแลบำรุงรักษาไว้ใน แผนพัฒนาท้องถิ่น และตั้งงบประมาณประจำปีได้อย่างมั่นคง

ภาพใหญ่ระดับชาติถูกวางไว้ตั้งแต่ มติ ครม. 1 พ.ย. 2565 ด้วยกรอบเวลา พ.ศ. 2565–2570 ตั้งเป้า สำรวจ 3,029 แห่ง และ ซ่อมแซม 750 แห่ง ภายใต้หน่วยงานเจ้าของสินทรัพย์เดิม คือ กรมทรัพยากรน้ำ และ กรมพัฒนาที่ดิน ก่อนเดินเข้าสู่กระบวนการถ่ายโอน โดยมี สำนักงานทรัพยากรน้ำแห่งชาติ (สทนช.) ทำหน้าที่เชื่อมโยงเข้ากับ แผนแม่บทการบริหารจัดการทรัพยากรน้ำ 20 ปี ให้สอดคล้องกันทั้งเชิงพื้นที่และเชิงยุทธศาสตร์

แผนปี 2569 “สำรวจกว้าง ออกแบบแม่น ซ่อมจุดคุ้มค่า”

สำหรับปีงบประมาณ 2569 โครงการในส่วนของ กรมพัฒนาที่ดิน (พด.) ถูกวางโครงให้เดินอย่างเป็นจังหวะ 3 กิจกรรมหลัก ได้แก่

1. การสำรวจชี้เป้า แหล่งน้ำ 1,881 แห่ง เพื่อจัดลำดับความสำคัญอย่างมีหลักฐาน,
2. การสำรวจออกแบบ ทางวิศวกรรม 200 แห่ง เพื่อเตรียมแบบและงบประมาณอย่างรัดกุม, และ
3. การซ่อมแซมร่วมกับ อปท. 250 แห่ง เพื่อให้การลงทุนเกิดผลกระทบต่อชุมชนสูงสุด

กลยุทธ์ “สำรวจกว้าง ออกแบบแม่น ซ่อมจุดคุ้มค่า” ช่วยลดความเสี่ยงเชิงวิศวกรรม งบประมาณ และทำให้ ทุกบาทที่ลงไป มีที่มาที่ไปจากข้อมูลจริงของพื้นที่ ขณะเดียวกันยังเพิ่มความพร้อมสำหรับ “ขั้นถ่ายโอน” เพราะแบบ ข้อมูลทะเบียนทรัพย์สิน จะครบถ้วนพร้อมปฏิบัติเมื่อถึงมือ อปท.

ตัวเลขที่บอกความคืบหน้า 60% ของข้อมูลพื้นที่รากฐานสำคัญก่อนลงมือซ่อม

ในช่วง ปี 2567–2568 โครงการสามารถ สำรวจและปรับปรุงข้อมูลพื้นที่ได้แล้วกว่า 60% ซึ่งเท่ากับ “วางเสาเข็มข้อมูล” ให้พร้อมสำหรับการซ่อมจริงในปี 2569 การมีข้อมูลทันสมัยช่วยให้เลือกแหล่งน้ำที่ คุ้มค่าการซ่อม มากที่สุด (เช่น จำนวนครัวเรือนที่ได้รับประโยชน์, ศักยภาพการเพิ่มปริมาตรเก็บกัก, ความเชื่อมโยงต่อพื้นที่เกษตร/อุปโภคบริโภค) และช่วยจัดคิวงานให้ “ตรงจุด ตรงเวลา” โดยเฉพาะในกลุ่มอำเภอเมืองเชียงราย แม่จัน พาน แม่สรวย ที่ชุมชนพึ่งพิงแหล่งน้ำขนาดเล็กกระจายอยู่หลายจุด

อุปสรรคที่ต้องฝ่า “แหล่งน้ำในที่ดินเอกชน” และโจทย์กฎหมายที่ซับซ้อน

การประชุมระบุอุปสรรคสำคัญว่า แหล่งน้ำบางส่วนตั้งอยู่ในที่ดินเอกชน ซึ่งทำให้การใช้งบสาธารณะไปซ่อมแซมแล้วถ่ายโอนให้ อปท. ดูแลติดเงื่อนไขทางกฎหมาย จึงจำเป็นต้อง ตรวจสอบเอกสารสิทธิ์ และหา “ทางออกทางกฎหมาย” ที่เหมาะสม อาทิ

• ภาระจำยอม (Easement) หรือ สิทธิเหนือพื้นดิน เพื่อให้รัฐ/อปท. เข้าถึง บำรุงรักษาได้โดยชอบ,
• แนวทางคืนสภาพที่สาธารณะ หากมีหลักฐานว่าเป็นสาธารณสมบัติเดิม, หรือ
• มาตรการอื่นตามขั้นตอนที่กฎหมายกำหนด
  ทั้งหมดนี้ เพื่อให้ “น้ำสาธารณะ” อยู่ในกรอบสิทธิที่ชัดเจน ลดข้อพิพาท และที่สำคัญคือ ซ่อมแล้วถ่ายโอนได้จริง

จุดแข็งของเชียงราย ใช้ “ปิดทองหลังพระฯ” เป็นคานงัดเชื่อมรัฐกับฐานราก

หนึ่งในหัวใจสำคัญของโมเดลเชียงรายคือการวางบทบาทให้ มูลนิธิปิดทองหลังพระสืบสานแนวทางพระราชดำริ เป็นหน่วยสนับสนุนหลักด้านสำรวจและซ่อมแซมเบื้องต้น และยังทำหน้าที่เป็น หน่วยปฏิบัติหลัก ในการขับเคลื่อนแผนแม่บทน้ำร่วมกับ สทนช. จุดเด่นของโมเดลนี้คือ

• ยึดโจทย์ชุมชนเป็นศูนย์กลาง (Community-Driven) เริ่มจากความต้องการจริงของประชาชน,
• ต้นทุนคุ้มค่า จากการ “ร่วมแรงร่วมใจ” ชุมชน และการจัดซื้อวัสดุอย่างประหยัด,
• เชื่อมเศรษฐกิจฐานราก ด้วยการบูรณาการพัฒนาอาชีพ ตลาดควบคู่ไปกับการมีน้ำใช้

ผลลัพธ์เชิงประจักษ์จากพื้นที่นำร่องหลายจังหวัดสะท้อนว่า การทำงานรูปแบบนี้สามารถสร้าง ผลตอบแทนทางเศรษฐกิจต่อการลงทุน (ROI) ที่คุ้มค่า เพิ่ม ปริมาตรเก็บกัก อย่างมีนัยสำคัญ และทำให้ ครัวเรือนหลุดพ้นความยากจน ในระดับที่วัดผลได้ สิ่งเหล่านี้คือ “ทุนความเชื่อมั่น” ที่ทำให้โมเดลเชียงรายมีแรงส่งทางสังคมสูง

เล่าเรื่องผ่านผลลัพธ์ที่ชุมชนสัมผัสได้ “น้ำมากขึ้น เสี่ยงน้ำน้อยลง รายได้ยั่งยืนกว่าเดิม”

หากมองจากมุมบ้าน–นา–ไร่ แหล่งน้ำชุมชนขนาดเล็กคือ “ประกันภัย” ของครัวเรือนเกษตรรายย่อย การซ่อมฝายหรือสระเก็บน้ำหนึ่งแห่งอาจหมายถึง

• ฤดูกาลเพาะปลูกที่ไม่สะดุดแม้น้ำฝนแปรปรวน,
• ต้นทุนสูบน้ำที่ลดลงเพราะอยู่ใกล้แหล่งกักเก็บ,
• ความมั่นคงด้านการอุปโภคบริโภคของครัวเรือนและคุณภาพสุขภาวะที่ดีขึ้น

ในบริบทความผันผวนของสภาพภูมิอากาศ (ฝนทิ้งช่วง–ฝนตกหนักเฉียบพลัน) “แหล่งน้ำเล็กแต่เยอะ” และกระจายทั่วพื้นที่ กลายเป็น โครงข่ายค้ำยัน (Resilience) ของจังหวัด การที่จังหวัดเชียงรายเร่งซ่อมให้ใช้งานได้จริงและเตรียมส่งไม้ต่อให้ อปท. ดูแล จึงเท่ากับสร้างภูมิคุ้มกันให้ชุมชนในเชิงโครงสร้าง

เทียบมิติการเงินสาธารณะ เงินกลาง แผนประจำ ถ่ายโอนทรัพย์สิน เพื่อ “ไม่กลับไปทรุดโทรม”

มติ ครม. 1 พ.ย. 2565 วางหลักการจัดสรรงบประมาณอย่างเป็นขั้นตอน เฟสต้นปรับแผน ใช้งบปีเดิมของหน่วยงานก่อน หากไม่พอจึงขอ งบกลาง เสริม ต่อเนื่องด้วยการบรรจุเข้ากระบวนการงบประมาณปกติในช่วงปีถัดไป ที่จังหวัดระดับปฏิบัติการ จะเห็นผลเป็น “โครงการซ่อม” ที่มุ่งทำให้ ทรัพย์สินพร้อมถ่ายโอน และเมื่อถ่ายโอนแล้ว อปท. จะบรรจุ ค่าบำรุงรักษา ไว้ในแผนท้องถิ่นนี่คือการปิดจุดอ่อน “ซ่อมแล้วไม่มีใครดูแล” ที่เคยเกิดขึ้นในอดีต

ทำงานเชิงกฎหมายคู่ขนานและเปิดข้อมูลให้ตรวจสอบได้

เพื่อให้เป้าหมาย ซ่อมแซม 250 แห่งในปี 2569 เดินหน้าได้จริง จังหวัดควรตั้งคณะทำงานกฎหมายแบบสหสาขาวิชาชีพ (ที่ดิน–กฎหมายปกครอง–อปท.) ทำ “คู่มือภาระจำยอม” สำหรับแหล่งน้ำชุมชน และเดินหน้าขอความยินยอมเจ้าของที่ดินที่เกี่ยวข้อง โดยใช้ศักยภาพการเจรจาของภาคประชาสังคม/ปิดทองหลังพระฯ เป็นเครื่องมือหนุน

ขณะเดียวกัน การ เปิดข้อมูลสาธารณะ ตั้งแต่รายชื่อแหล่งน้ำที่จะซ่อม สถานะสิทธิในที่ดิน แบบ งบประมาณ ไปจนถึงกำหนดการส่งมอบ ถ่ายโอน จะช่วยให้ประชาชนร่วมตรวจสอบได้ลดข้อครหา เพิ่มความไว้วางใจ และดึง “แรงร่วมมือ” ให้มากขึ้น โดยเฉพาะในช่วงหัวเลี้ยวหัวต่อของการแก้ปัญหาแหล่งน้ำที่คาบเกี่ยวสิทธิเอกชน

ซ่อมวันนี้เพื่อส่งไม้ต่อและยืนระยะความมั่นคงน้ำของเชียงราย

การประชุม 7 พ.ย. 2568 ของเชียงราย ไม่ได้เป็นเพียงการนัดหมายเชิงพิธีการ แต่คือ “จิ๊กซอว์” สำคัญที่ทำให้ภาพใหญ่ตั้งแต่มติ ครม. การจัดลำดับความสำคัญโดยข้อมูลจริง การใช้โมเดลภาคประชาสังคมที่คุ้มค่า และการเตรียมถ่ายโอนภารกิจประกอบเข้าหากันอย่างเป็นระบบ หากปี 2569 เดินตามแผน “สำรวจ 1,881 / ออกแบบ 200 / ซ่อม 250” ได้ครบถ้วน พร้อมการจัดการปมกฎหมายแหล่งน้ำในที่เอกชน เชียงรายจะมี “เครือข่ายแหล่งน้ำขนาดเล็ก” ที่พร้อมใช้งาน กระจายทั่วพื้นที่ และมีเจ้าของ (อปท.–ชุมชน) ดูแลอย่างแท้จริง

แก่นของเรื่อง จึงไม่ใช่เพียง “จำนวนแห่งที่ซ่อม” แต่คือการสร้าง วัฏจักรดูแล (O&M) ที่ยั่งยืนภายใต้ท้องถิ่นซึ่งหมายถึงน้ำที่มั่นคงขึ้น ความเสี่ยงภัยแล้งที่ลดลง และรายได้ที่ยืนระยะของครัวเรือนเชียงรายในวันหน้า

กล่องข้อมูล (Key Numbers)

• มติ ครม. 1 พ.ย. 2565 เป้าหมายระดับชาติ สำรวจ 3,029 แห่ง / ซ่อม 750 แห่ง (พ.ศ. 2565–2570)
• เชียงราย (ประชุม 7 พ.ย. 2568) ขับเคลื่อนปีงบประมาณ 2569 ครอบคลุม อ.เมืองเชียงราย แม่จัน พาน แม่สรวย
• เป้าหมาย กรมพัฒนาที่ดิน (ปี 2569) สำรวจชี้เป้า 1,881 / ออกแบบ 200 / ซ่อมร่วม อปท. 250 แห่ง
• ความคืบหน้า ข้อมูลพื้นที่ (ปี 2567–2568) สำรวจ–ปรับปรุงแล้วกว่า 60%
• อุปสรรคหลัก แหล่งน้ำในที่ดินเอกชน ต้องจัดการสิทธิให้ชัดเพื่อซ่อม–ถ่ายโอน

หมายเหตุเชิงนโยบาย (สำหรับผู้กำหนดนโยบายในพื้นที่)

1. เร่งตั้งคณะทำงานกฎหมายเฉพาะกิจ จัดทำ “แม่แบบภาระจำยอม” สำหรับแหล่งน้ำชุมชน และลิสต์แหล่งน้ำที่ต้องดำเนินการเป็นกรณีเร่งด่วน
2. ผูกข้อมูล “ทะเบียนทรัพย์สิน–สถานะสิทธิที่ดิน แบบ งบ กำหนดส่งมอบ” ไว้ในแดชบอร์ดกลางของจังหวัด เพื่อการติดตามโปร่งใส
3. ใช้โมเดล “ร่วมแรง–ร่วมงบ” ระหว่างรัฐ ปิดทองหลังพระฯ ชุมชน เพื่อลดต้นทุน เพิ่มความรู้สึกเป็นเจ้าของ และทำให้ O&M หลังซ่อมมีเจ้าภาพชัดเจน