เชียงรายเฝ้าระวังคุณภาพน้ำ – จับมือทุกภาคส่วนสู้ภัยสารปนเปื้อนในแม่น้ำกก วันสิ่งแวดล้อมโลกชาวบ้านแห่เรียกร้อง “ปิดเหมือง ฟื้นฟูลุ่มน้ำกก สาย รวก โขง”

เชียงราย, 5 มิถุนายน 2568 – ท่ามกลางกระแสความตื่นตัวของสังคมต่อวิกฤตสิ่งแวดล้อมในลุ่มน้ำสำคัญของภาคเหนือ “แม่น้ำกก” ซึ่งเป็นหัวใจของการดำรงชีวิตในพื้นที่เชียงรายและจังหวัดใกล้เคียง กลายเป็นประเด็นร้อนบนเวทีสาธารณะอีกครั้ง หลังการตรวจพบสารหนูและสารพิษโลหะหนักเกินค่ามาตรฐานในน้ำอย่างต่อเนื่อง กระทบต่อสุขภาพ เศรษฐกิจ และความมั่นคงของชุมชนริมฝั่งน้ำ ทั้งยังเป็นชนวนจุดประกายให้ทุกภาคส่วนในจังหวัดลุกขึ้นผนึกกำลังสร้างความเปลี่ยนแปลง

นายก อบจ.เชียงราย นำทีมร่วมขบวน “ปอยหลวงปิดเหมือง ฟื้นฟูลุ่มน้ำกก สายรวก โขง” ย้ำจุดยืนปกป้องสิ่งแวดล้อม เนื่องในวันสิ่งแวดล้อมโลก 2568

นางอทิตาธร วันไชยธนวงศ์ นายกองค์การบริหารส่วนจังหวัดเชียงราย ได้เข้าร่วมกิจกรรมขบวนแห่ “ปอยหลวงปิดเหมือง ฟื้นฟูลุ่มน้ำกก สายรวก โขง” อย่างเป็นทางการ เมื่อวันที่ 5 มิถุนายน 2568 ซึ่งตรงกับวันสิ่งแวดล้อมโลก โดยมีนายจิรวัฒน์ ณ เชียงใหม่ สมาชิกสภาองค์การบริหารส่วนจังหวัดเชียงราย เขตอำเภอเมืองเชียงราย เขต 1 เข้าร่วมกิจกรรมสำคัญในครั้งนี้ด้วย ท่ามกลางการรวมตัวของพี่น้องประชาชนชาวเชียงรายจำนวนมากที่มาร่วมแสดงพลังและเจตนารมณ์ร่วมกันในการปกป้องทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมของจังหวัด

กิจกรรม “ปอยหลวงปิดเหมือง ฟื้นฟูลุ่มน้ำกก สายรวก โขง” จัดขึ้นโดยความร่วมมือของภาคประชาสังคมและเครือข่ายอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมในจังหวัดเชียงราย มีวัตถุประสงค์หลักเพื่อเรียกร้องให้มีการพิจารณาและดำเนินการ “ปิดเหมือง” อันอาจส่งผลกระทบต่อระบบนิเวศน์ โดยเฉพาะอย่างยิ่งต่อคุณภาพของลุ่มน้ำกก ลำน้ำสายรวก และแม่น้ำโขง ซึ่งถือเป็นเส้นเลือดใหญ่หล่อเลี้ยงชีวิตและเศรษฐกิจของชุมชนในพื้นที่ ตลอดจนการฟื้นฟูสภาพแวดล้อมที่อาจได้รับผลกระทบจากกิจกรรมการทำเหมืองแร่ในอดีตหรือที่กำลังจะเกิดขึ้นในอนาคต

นางอทิตาธร วันไชยธนวงศ์ กล่าวเน้นย้ำถึงความสำคัญของการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม โดยเฉพาะอย่างยิ่งในบริบทของการพัฒนาที่ยั่งยืน “วันสิ่งแวดล้อมโลกในปีนี้เป็นโอกาสอันดีที่เราทุกคนจะได้ทบทวนบทบาทและความรับผิดชอบในการปกป้องผืนดินและแหล่งน้ำของเรา สิ่งแวดล้อมที่ดีคือรากฐานของการมีคุณภาพชีวิตที่ดีของประชาชนทุกคนในปัจจุบันและในอนาคต องค์การบริหารส่วนจังหวัดเชียงรายให้ความสำคัญอย่างยิ่งกับการส่งเสริมการพัฒนาที่สมดุลระหว่างการเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจกับการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อม และพร้อมที่จะสนับสนุนทุกภาคส่วนในการดำเนินกิจกรรมที่เป็นประโยชน์ต่อสิ่งแวดล้อม”

เวทีรัฐ-ประชาชนร่วมสื่อสารสถานการณ์

เมื่อวันที่ 5 มิถุนายน 2568 ที่ห้องประชุมจอมกิตติ ศาลากลางจังหวัดเชียงราย นายชรินทร์ ทองสุข ผู้ว่าราชการจังหวัดเชียงราย เป็นแกนกลางนำทีมหน่วยงานหลักที่เกี่ยวข้อง อาทิ สำนักงานสิ่งแวดล้อมและควบคุมมลพิษที่ 1 เชียงใหม่ ศูนย์วิทยาศาสตร์การแพทย์ 1/1 เชียงราย สำนักงานประปาส่วนภูมิภาคเชียงราย สำนักงานเกษตรจังหวัดเชียงราย และสำนักงานประมงจังหวัดเชียงราย ร่วมชี้แจงสถานการณ์ปัญหาสารปนเปื้อนในแม่น้ำกกต่อสื่อมวลชนอย่างเป็นทางการ

เชียงรายเดินหน้าแก้ปัญหาคุณภาพน้ำผิวดิน รัฐบาลเร่งตั้งศูนย์บัญชาการส่วนหน้า-เตรียมหารือรัฐบาลเมียนมา หลังพบสารปนเปื้อนแม่น้ำกก

เชียงราย, 27 พฤษภาคม 2568 – ประเทศไทยกำลังเผชิญความท้าทายด้านสิ่งแวดล้อมครั้งสำคัญ เมื่อปัญหาสารปนเปื้อนในแม่น้ำกกที่ไหลผ่านจังหวัดเชียงรายมีแนวโน้มรุนแรงขึ้น จนรัฐบาลต้องตั้ง “ศูนย์บัญชาการเหตุการณ์ส่วนหน้า” เพื่อรับมือและปกป้องสุขภาพของประชาชนอย่างเร่งด่วน

การประชุมคณะอนุกรรมการขับเคลื่อนการแก้ไขปัญหาคุณภาพน้ำในแหล่งน้ำผิวดิน ครั้งที่ 1/2568 จัดขึ้นที่ห้องประชุมจอมกิตติ ชั้น 3 ศาลากลางจังหวัดเชียงราย โดยมี นายประเสริฐ จันทรรวงทอง รองนายกรัฐมนตรีและรัฐมนตรีว่าการกระทรวงดิจิทัลเพื่อเศรษฐกิจและสังคม เป็นประธานการประชุม ร่วมด้วย นางสาวธีรรัตน์ สำเร็จวาณิชย์ รัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงมหาดไทย ในฐานะรองประธานคณะอนุกรรมการฯ

ไต่ระดับปัญหา แม่น้ำกกกับสารปนเปื้อนปริศนา

จากรายงานของ สำนักงานสิ่งแวดล้อมและควบคุมมลพิษที่ 1 พบว่ามีค่าการปนเปื้อนของสารบางชนิดในแม่น้ำกกและแม่น้ำสาย ที่ผิดปกติจากมาตรฐานในหลายจุด แม้ยังไม่สามารถชี้ชัดแหล่งที่มาโดยตรงได้ แต่มีข้อสันนิษฐานว่าน่าจะเกี่ยวข้องกับเหมืองแร่ทองคำบริเวณฝั่งประเทศเพื่อนบ้าน

รองนายกรัฐมนตรีกล่าวอย่างชัดเจนว่า “รัฐบาลไม่ได้นิ่งนอนใจ” และย้ำว่ารัฐบาลกำลังเดินหน้าในการประสานความร่วมมือระดับนโยบายกับรัฐบาลเมียนมา เพื่อหาทางออกที่ยั่งยืนในการจัดการต้นตอของมลพิษ

สั่งตั้งศูนย์บัญชาการส่วนหน้า รับมือภาวะฉุกเฉิน

ในการประชุมครั้งนี้ ได้มีการสั่งการตั้ง “ศูนย์บัญชาการเหตุการณ์ส่วนหน้า” โดยมอบหมายให้นางสาวธีรรัตน์ สำเร็จวาณิชย์ เป็นประธาน เพื่อประสานงานระหว่างจังหวัดกับส่วนกลางอย่างใกล้ชิด ข้อมูลจะถูกสื่อสารถึงประชาชนอย่างโปร่งใสและรวดเร็ว รวมถึงดำเนินการติดตามสารปนเปื้อนในน้ำ พืชผัก สัตว์น้ำ ดิน และสุขภาพประชาชนอย่างเข้มข้น

กรมควบคุมมลพิษและกรมอนามัยได้ร่วมกันนำ ชุดตรวจ Rappit Test มาใช้ตรวจวัดสารปนเปื้อนเบื้องต้น รู้ผลภายใน 20 นาที ขณะที่ตัวอย่างน้ำจะถูกส่งต่อไปยังห้องแล็บในส่วนกลางเนื่องจากเชียงรายและเชียงใหม่ยังไม่มีห้องปฏิบัติการวิเคราะห์สารเฉพาะทางในระดับลึก

ยืนยันน้ำประปาสะอาด ปลาป่วยเกิดจากแบคทีเรีย

อีกประเด็นที่ประชาชนในพื้นที่ให้ความสนใจคือความปลอดภัยของน้ำประปาและปลาที่บริโภคได้หรือไม่ ในเรื่องนี้ นายสุทัศน์ นุชปาน รองผู้ว่าการการประปาส่วนภูมิภาค เปิดเผยขั้นตอนการผลิตน้ำประปาของสถานีวังคำ ซึ่งมีการตรวจสอบคุณภาพน้ำดิบตลอดกระบวนการ รวมถึงใส่คลอรีนเพื่อฆ่าเชื้อโดยไม่กระทบสุขภาพ และส่งน้ำเข้าสู่หอถังสูงอย่างปลอดภัย

ส่วนปลาที่พบการเจ็บป่วยนั้น จากผลตรวจของกรมประมงและกรมอนามัย พบว่าเกิดจาก พยาธิใบไม้และแบคทีเรีย ไม่พบสารหนูในเนื้อปลาตามที่เป็นข่าวในช่วงก่อนหน้านี้ รัฐบาลจึงขอให้ประชาชนอย่าตื่นตระหนก และติดตามข้อมูลจากหน่วยงานรัฐอย่างใกล้ชิด

วิกฤตสารหนูปนเปื้อนแม่น้ำกกยังไม่คลี่คลาย สสจ.เชียงรายยืนยันน้ำไม่ปลอดภัย ชุมชนหวั่นผลกระทบระยะยาว

เชียงราย, 23 พฤษภาคม 2568 – สถานการณ์การปนเปื้อนสารหนูในแม่น้ำกก แม่น้ำสาย และแม่น้ำโขง ที่เริ่มต้นตั้งแต่เดือนมีนาคม 2568 ได้สร้างความกังวลให้กับประชาชนในจังหวัดเชียงรายอย่างต่อเนื่อง ล่าสุด สำนักงานสาธารณสุขจังหวัดเชียงราย (สสจ.เชียงราย) ยืนยันว่าแหล่งน้ำเหล่านี้ยังไม่ปลอดภัยสำหรับการใช้งาน โดยสั่งห้ามประชาชนสัมผัสหรือใช้น้ำโดยตรง จนกว่าจะมีการยืนยันความปลอดภัยจากหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง หลังจากการตรวจวิเคราะห์คุณภาพน้ำอย่างต่อเนื่องเป็นเวลา 3 เดือน พบสารหนูเกินค่ามาตรฐานในหลายจุด ซึ่งอาจส่งผลกระทบต่อสุขภาพหากมีการใช้งานอย่างต่อเนื่อง ขณะที่หน่วยงานภาครัฐทั้งในระดับจังหวัดและระดับชาติเร่งดำเนินการแก้ไขปัญหา แต่การเจรจากับแหล่งกำเนิดมลพิษข้ามพรมแดนยังคงไม่มีความคืบหน้าชัดเจน สร้างความไม่มั่นใจให้กับชุมชนที่ได้รับผลกระทบ

สายน้ำแห่งชีวิตที่ถูกคุกคาม

แม่น้ำกก แม่น้ำสาย และแม่น้ำโขง เป็นเส้นเลือดใหญ่ที่หล่อเลี้ยงวิถีชีวิตของชาวเชียงรายมานานนับศตวรรษ ไม่ว่าจะเป็นการเกษตร การประมง หรือการท่องเที่ยว ชุมชนริมฝั่งแม่น้ำเหล่านี้พึ่งพาทรัพยากรน้ำในการดำรงชีวิตและสร้างรายได้ อย่างไรก็ตาม ตั้งแต่เดือนมีนาคม 2568 ชาวบ้านในพื้นที่เริ่มสังเกตเห็นความผิดปกติของน้ำในแม่น้ำกก น้ำที่เคยใสสะอาดกลับขุ่นข้น และมีกลิ่นผิดปกติในบางช่วง ความกังวลเพิ่มมากขึ้นเมื่อมีรายงานว่าสัตว์น้ำในแม่น้ำเริ่มตาย และชาวบ้านบางรายที่สัมผัสน้ำมีอาการผื่นคันและระคายเคือง

ความตื่นตระหนกทวีคูณเมื่อผลการตรวจคุณภาพน้ำโดยสำนักงานสิ่งแวดล้อมและควบคุมมลพิษที่ 1 (สคพ.1) เปิดเผยว่าพบสารหนูปนเปื้อนเกินค่ามาตรฐานในหลายจุดของแม่น้ำกกและแม่น้ำสาขา สารหนู ซึ่งเป็นโลหะหนักที่มีพิษร้ายแรง สามารถสะสมในร่างกายมนุษย์และสัตว์ ส่งผลให้เกิดปัญหาสุขภาพทั้งในระยะสั้น เช่น ผื่นคันและคลื่นไส้ และในระยะยาว เช่น โรคมะเร็งและความเสียหายต่ออวัยวะภายใน ชาวบ้านในชุมชนริมแม่น้ำเริ่มตั้งคำถามถึงสาเหตุของมลพิษ โดยหลายฝ่ายสงสัยว่าเกี่ยวข้องกับกิจกรรมเหมืองแร่ในพื้นที่ต้นน้ำของแม่น้ำกก ซึ่งอยู่ในเขตประเทศเมียนมา

สถานการณ์นี้ไม่เพียงกระทบต่อสุขภาพของประชาชน แต่ยังส่งผลต่อเศรษฐกิจท้องถิ่นอย่างหนัก การท่องเที่ยวในพื้นที่ เช่น กิจกรรมล่องแพและนั่งช้างลุยน้ำ ต้องหยุดชะงัก เกษตรกรที่ใช้น้ำจากแม่น้ำกกในการเพาะปลูกเผชิญกับความเสี่ยงจากสารพิษตกค้างในผลผลิต และชาวประมงต้องหยุดจับปลาเนื่องจากไม่มีผู้ซื้อกล้าเสี่ยงบริโภค ความหวาดกลัวและความไม่แน่นอนได้กลายเป็นส่วนหนึ่งของชีวิตประจำวันของชุมชน

การตรวจสอบและมาตรการรับมือของหน่วยงาน

เมื่อวันที่ 23 พฤษภาคม 2568 สำนักงานสาธารณสุขจังหวัดเชียงรายได้ออกแถลงการณ์ยืนยันว่า แม่น้ำกก แม่น้ำสาย และแม่น้ำโขง ยังคงมีสารหนูปนเปื้อนเกินค่ามาตรฐาน และขอให้ประชาชนงดใช้น้ำจากแหล่งน้ำเหล่านี้ในการอุปโภค บริโภค หรือสัมผัสโดยตรง จนกว่าสถานการณ์จะคลี่คลาย การตรวจวิเคราะห์คุณภาพน้ำโดย สคพ.1 ดำเนินการมาแล้ว 3 ครั้ง ระหว่างเดือนมีนาคมถึงพฤษภาคม 2568 โดยเก็บตัวอย่างน้ำผิวดินจากแม่น้ำกกและแม่น้ำสาขา 15 จุด แม่น้ำสาย 3 จุด และแม่น้ำโขง 2 จุด ผลการตรวจพบว่าคุณภาพน้ำอยู่ในระดับ “พอใช้ถึงเสื่อมโทรม” โดยบางจุดมีค่าความสกปรกจากสารอินทรีย์และแบคทีเรียเกินมาตรฐาน รวมถึงสารหนูที่เกินค่ามาตรฐานอย่างต่อเนื่อง

นายชรินทร์ ทองสุข ผู้ว่าราชการจังหวัดเชียงราย กล่าวว่า ระบบการผลิตน้ำประปาในเขตเทศบาลนครเชียงรายยังคงปลอดภัยสำหรับการใช้งาน เนื่องจากมีการบำบัดน้ำอย่างเข้มงวด อย่างไรก็ตาม เพื่อป้องกันผลกระทบต่อประชาชนในพื้นที่อื่นๆ ได้สั่งการให้หน่วยงานที่เกี่ยวข้องเพิ่มความถี่ในการเก็บตัวอย่างน้ำจากเดือนละครั้งเป็นสัปดาห์ละครั้ง และสำรวจรูปแบบการใช้น้ำในกิจกรรมต่างๆ รวมถึงเกษตรกรรม อุตสาหกรรม และการท่องเที่ยว

เพื่อรับมือกับวิกฤต สสจ.เชียงราย ร่วมกับเครือข่ายบริการสุขภาพ โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบล (รพ.สต.) องค์การบริหารส่วนจังหวัดเชียงราย และศูนย์วิทยาศาสตร์การแพทย์ที่ 1/1 เชียงราย ได้จัดตั้งระบบเฝ้าระวังสุขภาพประชาชนในพื้นที่เสี่ยง โดยมีการตรวจสุขภาพอย่างใกล้ชิดและให้ความรู้เกี่ยวกับการป้องกันอันตรายจากสารปนเปื้อน คำแนะนำสำหรับประชาชนรวมถึงการหลีกเลี่ยงการใช้น้ำจากแม่น้ำในการล้างผัก อาบน้ำ หรือให้สัตว์เลี้ยงดื่ม รวมถึงการงดจับหรือบริโภคสัตว์น้ำจากแหล่งน้ำเสี่ยง

ในระดับชาติ นายประเสริฐ จันทรรวงทอง รองนายกรัฐมนตรีและรัฐมนตรีว่าการกระทรวงดิจิทัลเพื่อเศรษฐกิจและสังคม ในฐานะประธานคณะกรรมการสิ่งแวดล้อมแห่งชาติ ได้ลงนามแต่งตั้งคณะอนุกรรมการขับเคลื่อนการแก้ไขปัญหาคุณภาพน้ำในแหล่งน้ำผิวดิน โดยมีนางสาวธีรรัตน์ สำเร็จวาณิชย์ รัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงมหาดไทย เป็นรองประธาน คณะอนุกรรมการนี้มีภารกิจวิเคราะห์สาเหตุของมลพิษ กำหนดแนวทางแก้ไข และเจรจากับหน่วยงานในประเทศเมียนมาเพื่อควบคุมแหล่งกำเนิดมลพิษ การประชุมครั้งแรกของคณะอนุกรรมการมีกำหนดจัดขึ้นในวันที่ 27 พฤษภาคม 2568 ณ ทำเนียบรัฐบาล

หนึ่งในมาตรการที่ได้รับความสนใจคือการสำรวจพื้นที่เพื่อสร้าง “ฝายดักตะกอน” ในลำน้ำฝางและแม่น้ำกก เมื่อวันที่ 22 พฤษภาคม 2568 เฮลิคอปเตอร์ตรวจการณ์ของศูนย์เทคโนโลยีอากาศ (ศทอ.) ได้บินสำรวจพื้นที่เป้าหมายในอำเภอฝาง อำเภอแม่อาย จังหวัดเชียงใหม่ และอำเภอเมืองเชียงราย อำเภอเชียงแสน จังหวัดเชียงราย เพื่อเก็บข้อมูลภาพถ่ายทางอากาศสำหรับวิเคราะห์ความเหมาะสมในการสร้างฝายดักตะกอน 4 จุด ซึ่งคาดว่าจะช่วยลดการปนเปื้อนของตะกอนและสารหนูในน้ำ ผลการสำรวจจะถูกส่งต่อให้กรมทรัพยากรน้ำและกรมควบคุมมลพิษเพื่อดำเนินการต่อไป

วิกฤตมลพิษแม่น้ำกกกระทบหนัก ชุมชนรวมมิตรและปางช้างเชียงรายเดือดร้อน ภาคประชาชนรวมพลังเรียกร้องแก้ปัญหา

เชียงราย, 22 พฤษภาคม 2568 – สถานการณ์การปนเปื้อนสารหนูในแม่น้ำกก บริเวณบ้านรวมมิตร ตำบลแม่ยาว อำเภอเมือง จังหวัดเชียงราย ได้สร้างความเดือดร้อนอย่างหนักต่อชุมชนท้องถิ่นและผู้ประกอบการด้านการท่องเที่ยว โดยเฉพาะปางช้างกะเหรี่ยงรวมมิตรที่ต้องเผชิญกับรายได้ที่ลดลงอย่างมากถึง 80% จากการยุติกิจกรรมท่องเที่ยวทางน้ำ ภาคธุรกิจ หอการค้า สภาอุตสาหกรรม รวมถึงตัวแทนโรงแรมและร้านอาหารในพื้นที่ ได้รวมตัวกันเพื่อระดมความคิดและหารือแนวทางแก้ไขปัญหา ขณะที่ชาวบ้านเรียกร้องให้หน่วยงานภาครัฐและหน่วยงานระหว่างประเทศเร่งดำเนินการจัดการต้นตอของมลพิษ เพื่อฟื้นฟูแม่น้ำกกและคืนความมั่นใจให้กับชุมชนและนักท่องเที่ยว

แม่น้ำกกจากสายน้ำแห่งชีวิตสู่ภาวะวิกฤต

แม่น้ำกกเป็นเส้นเลือดใหญ่ที่หล่อเลี้ยงวิถีชีวิตของชาวเชียงรายมานานนับศตวรรษ ตั้งแต่การเกษตร การประมง ไปจนถึงการท่องเที่ยว โดยเฉพาะในชุมชนบ้านรวมมิตร ตำบลแม่ยาว ซึ่งเป็นที่ตั้งของปางช้างกะเหรี่ยงรวมมิตร อันเป็นจุดหมายปลายทางยอดนิยมสำหรับนักท่องเที่ยวทั้งชาวไทยและต่างชาติ กิจกรรมนั่งช้างลุยน้ำและล่องแพในแม่น้ำกกเคยเป็นเสน่ห์ที่ดึงดูดผู้มาเยือน สร้างรายได้ให้กับชุมชนและผู้ประกอบการท้องถิ่นอย่างต่อเนื่อง

อย่างไรก็ตาม ตั้งแต่ช่วงต้นปี 2568 ชาวบ้านในพื้นที่เริ่มสังเกตเห็นความผิดปกติของแม่น้ำกก น้ำที่เคยใสสะอาดกลับขุ่นข้นอย่างเห็นได้ชัด โดยเฉพาะบริเวณบ้านรวมมิตร ซึ่งภาพถ่ายมุมสูงเผยให้เห็นความแตกต่างระหว่างน้ำขุ่นในแม่น้ำกกกับลำห้วยสาขาที่ใสกว่า ความกังวลทวีคูณเมื่อผลการตรวจคุณภาพน้ำยืนยันว่ามีสารหนูปนเปื้อนเกินค่ามาตรฐาน สร้างความตื่นตระหนกให้กับชุมชนที่พึ่งพาแม่น้ำในการดำรงชีวิต

เหตุการณ์ในเดือนเมษายน 2568 ยิ่งตอกย้ำความรุนแรงของปัญหา เมื่อควาญช้างจากปางช้างกะเหรี่ยงรวมมิตรนำช้างไปอาบน้ำในแม่น้ำกก หลังจากนั้นเพียง 2–3 วัน ช้างเกิดผื่นและตุ่มใสติดเชื้อจนกลายเป็นแผล ขณะที่ควาญช้างเองก็มีอาการผื่นและแผลบริเวณหัวเข่า ชาวบ้านในชุมชนเริ่มหวาดกลัวว่าสารพิษในน้ำอาจซึมเข้าสู่บ่อน้ำตื้นที่ใช้ในการอุปโภคและบริโภค ส่งผลให้วิถีชีวิตและเศรษฐกิจของชุมชนต้องหยุดชะงัก

ผลกระทบรุนแรงและการรวมตัวของชุมชน

เมื่อวันที่ 22 พฤษภาคม 2568 ตัวแทนจากชุมชนบ้านรวมมิตร ภาคธุรกิจ หอการค้าจังหวัดเชียงราย สภาอุตสาหกรรมจังหวัดเชียงราย รวมถึงผู้ประกอบการโรงแรมและร้านอาหาร ได้รวมตัวกันที่ปางช้างกะเหรี่ยงรวมมิตร เพื่อหารือถึงผลกระทบจากมลพิษในแม่น้ำกกและแนวทางแก้ไขปัญหา การประชุมครั้งนี้สะท้อนถึงความเดือดร้อนที่ครอบคลุมทุกภาคส่วน ตั้งแต่ผู้ประกอบการท่องเที่ยวไปจนถึงชาวบ้านที่สูญเสียอาชีพจากการหาปลาและการเกษตร

นายสีทน คำแปง ผู้จัดการปางช้างกะเหรี่ยงรวมมิตร เปิดเผยว่า นักท่องเที่ยวลดลงกว่า 80% เนื่องจากต้องยุติกิจกรรมนั่งช้างลุยน้ำและล่องแพในแม่น้ำกก ซึ่งเป็นหัวใจหลักของการท่องเที่ยวในพื้นที่ การยกเลิกการจองที่พักและกิจกรรมท่องเที่ยวเพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่อง ทำให้ปางช้างต้องลดจำนวนช้างจากเดิม 15 เชือก เหลือเพียง 9 เชือก และยังต้องเผชิญกับค่าใช้จ่ายที่เพิ่มขึ้นจากการใช้น้ำประปาภูเขาและน้ำบาดาลแทนน้ำจากแม่น้ำกก การจำกัดปริมาณน้ำที่ช้างดื่มจากเดิมครั้งละ 12–15 คำ (คำละ 8–10 ลิตร) เหลือเพียง 5–6 คำ ส่งผลต่อสุขภาพของช้างและเพิ่มความยากลำบากในการดูแล

“ช้างคือสมาชิกในครอบครัวของเรา ถ้าเป็นธุรกิจทั่วไปคงเลิกไปนานแล้ว แต่เรายังต้องสู้เพื่อช้างและชุมชน” นายสีทนกล่าวด้วยน้ำเสียงที่เต็มไปด้วยความมุ่งมั่น เขายังเรียกร้องให้หน่วยงานภาครัฐเร่งเจรจากับแหล่งที่มาของมลพิษ ซึ่งคาดว่ามาจากเหมืองทองและแรร์เอิร์ธในรัฐฉาน ประเทศเมียนมา เพื่อหยุดยั้งการปล่อยสารพิษลงสู่แม่น้ำกก

ในส่วนของผู้ประกอบการร้านอาหาร นางสาวจันทร์จิรา สุวรรณวงศ์ เจ้าของร้านชีวิตธรรมดา ในอำเภอเมืองเชียงราย เปิดเผยว่า ร้านต้องเปลี่ยนแหล่งซื้อผักจากชุมชนริมแม่น้ำกกมาเป็นผักจากห้างสรรพสินค้า เนื่องจากลูกค้ากังวลเรื่องสารปนเปื้อนในผลผลิตทางการเกษตร ส่งผลให้ต้นทุนการดำเนินงานเพิ่มขึ้นและรายได้ลดลง ขณะที่โรงแรมริมแม่น้ำกกเผชิญกับปัญหาคล้ายกัน โดยต้องใช้น้ำประปาและน้ำบาดาลในการรดต้นไม้และดูแลสวน แทนน้ำจากแม่น้ำกก ซึ่งเพิ่มค่าใช้จ่ายอย่างมีนัยสำคัญ

“นักท่องเที่ยวลดลง เพราะไม่มีใครอยากมาเมืองที่มีความเสี่ยงต่อสุขภาพ” นายวรวิทย์ จันทร์ประดิษฐ์ ผู้จัดการโรงแรมแห่งหนึ่งริมแม่น้ำกก กล่าวถึงสถานการณ์ที่ส่งผลต่อภาพลักษณ์ของเชียงรายในฐานะเมืองท่องเที่ยว

ชาวบ้านในชุมชนบ้านรวมมิตรและบ้านผาเสริฐ ซึ่งพึ่งพาแม่น้ำกกในการทำประมงและเกษตรกรรม ก็ได้รับผลกระทบไม่แพ้กัน นางจินดา อิ่นคำ ชาวบ้านป่าอ้อแม่ยาว กล่าวว่า เธอและชาวบ้านต้องหยุดหาปลาในแม่น้ำกกมากว่า 2 เดือน เนื่องจากไม่มีผู้ซื้อกล้าเสี่ยงบริโภคปลาจากแหล่งน้ำที่ปนเปื้อน ส่งผลให้ต้องเปลี่ยนไปทำอาชีพอื่น เช่น ขายของในตลาด ซึ่งไม่สามารถทดแทนรายได้เดิมได้อย่างเต็มที่

การเคลื่อนไหวของภาคประชาชนและความหวังในการฟื้นฟู

เพื่อรับมือกับวิกฤตครั้งนี้ เทศบาลตำบลแม่ยาวได้ดำเนินการเร่งด่วนโดยติดตั้งป้ายเตือนห้ามสัมผัสน้ำในแม่น้ำกกและห้ามจับปลามาบริโภค พร้อมแจกจ่ายแนวทางปฏิบัติให้ประชาชนทราบถึงความเสี่ยงของสารหนู ขณะที่ภาคประชาชนเริ่มเคลื่อนไหวเพื่อเรียกร้องการแก้ไขปัญหาอย่างจริงจัง

อาจารย์นิวัฒน์ ร้อยแก้ว ประธานกลุ่มรักษ์เชียงของและผู้อำนวยการสถาบันองค์ความรู้ท้องถิ่นโฮงเฮียนแม่ของ ได้จัดกิจกรรมรับฟังข้อมูลจากภาคประชาชนในวันที่ 5 พฤษภาคม 2568 ณ สวนตุงและโคมนครเชียงราย ภายในงานเทศกาลถนนคนเดิน เพื่อเผยแพร่ข้อมูลเกี่ยวกับสาเหตุและผลกระทบของมลพิษในแม่น้ำกก นอกจากนี้ ยังมีการเตรียมจัดกิจกรรมใหญ่ในวันที่ 5 มิถุนายน 2568 ณ สนามหน้าศาลากลางจังหวัดเชียงราย โดยมีกำหนดการจัดนิทรรศการ การแสดงพลังผ่านการถือป้าย พิธีสืบชะตาแม่น้ำกก และพิธีกรรมของกลุ่มชาติพันธุ์ต่างๆ รวมถึงการยื่นหนังสือต่อรัฐบาลไทย สถานเอกอัครราชทูตสาธารณรัฐประชาชนจีน และสถานเอกอัครราชทูตสาธารณรัฐแห่งสหภาพเมียนมา เพื่อเรียกร้องให้รับทราบและแก้ไขปัญหาอย่างเป็นรูปธรรม

อาจารย์นิวัฒน์ยังเชิญชวนประชาชนร่วมติดริบบิ้นสีเขียวที่รถหรือสถานที่ต่างๆ เพื่อแสดงพลังในการเรียกร้องให้รัฐบาลเร่งแก้ไขปัญหา การเคลื่อนไหวครั้งนี้ได้รับการสนับสนุนจากชุมชนท้องถิ่น องค์กรพัฒนาเอกชน และนักวิชาการที่เห็นถึงความจำเป็นในการปกป้องแม่น้ำกก ซึ่งเป็นทรัพยากรสำคัญของจังหวัดเชียงราย

ในระดับนานาชาติ คณะกรรมการชายแดนส่วนภูมิภาค (RBC) ไทย-เมียนมา ซึ่งมีแม่ทัพภาคที่ 3 เป็นประธาน มีกำหนดประชุมในเดือนกรกฎาคม 2568 เพื่อหารือกับฝ่ายเมียนมาเกี่ยวกับผลกระทบจากเหมืองในรัฐฉาน ซึ่งคาดว่าเป็นแหล่งที่มาหลักของมลพิษ การประชุมครั้งนี้จะเป็นโอกาสสำคัญในการผลักดันให้มีการควบคุมหรือปรับปรุงวิธีการทำเหมือง เพื่อลดการปล่อยสารพิษลงสู่แม่น้ำกก

เชียงใหม่-เชียงราย ยืนยันน้ำประปาปลอดภัย แม้พบสารหนูในแม่น้ำกก เร่งเจรจาเมียนมาแก้เหมืองแร่ต้นตอปัญหา

เชียงใหม่, 20 พฤษภาคม 2568 – นายอาวีระ ภัคมาตร์ ผู้อำนวยการสำนักงานสิ่งแวดล้อมและควบคุมมลพิษที่ 1 (เชียงใหม่) เปิดเผยความคืบหน้าเกี่ยวกับสถานการณ์คุณภาพน้ำในแม่น้ำกก และการควบคุมผลกระทบต่อประชาชนในพื้นที่อำเภอแม่อาย จังหวัดเชียงใหม่ และอำเภอเมือง จังหวัดเชียงราย หลังจากมีการตรวจพบสารปนเปื้อนในแหล่งน้ำสาธารณะ โดยยืนยันว่าคุณภาพน้ำประปายังคงอยู่ในเกณฑ์ที่สามารถอุปโภคและบริโภคได้ตามปกติ

ตรวจวิเคราะห์ 12 จุด พบสารหนูเกินมาตรฐานใน 9 จุด

จากรายงานผลการตรวจวัดคุณภาพน้ำและตะกอนดินในแม่น้ำกก โดยสำนักงานสิ่งแวดล้อมและควบคุมมลพิษที่ 1 (เชียงใหม่) ระหว่างวันที่ 21–24 เมษายน 2568 ได้มีการเก็บตัวอย่างจาก 12 จุดตลอดความยาวแม่น้ำกกประมาณ 157 กิโลเมตร จากเขตชายแดนไทย–เมียนมา ที่อำเภอแม่อาย จ.เชียงใหม่ ไปจนถึงเขต อ.เมือง จ.เชียงราย ผลการวิเคราะห์พบสารปนเปื้อนที่เป็นโลหะหนักเกินค่ามาตรฐานใน 9 จุด โดยเฉพาะสารหนู (As)

จุดที่ตรวจพบประกอบด้วย 3 จุดในอำเภอแม่อาย และอีก 6 จุดในเขตอำเภอเมืองเชียงราย ซึ่งถือเป็นสัญญาณเตือนที่สำคัญของการเกิดมลพิษในแหล่งน้ำธรรมชาติ และอาจส่งผลต่อระบบนิเวศในระยะยาว

เร่งสำรวจแหล่งมลพิษ – พบต้นตออาจมาจากเมียนมา

ภายหลังพบสารปนเปื้อน หน่วยงานที่เกี่ยวข้องทั้งในเชียงใหม่และเชียงรายได้เข้าตรวจสอบแหล่งต้นกำเนิดมลพิษตลอดลำน้ำกก โดยเฉพาะบริเวณโรงงาน พื้นที่เกษตรกรรม และแหล่งทิ้งของเสีย ปรากฏว่าไม่พบแหล่งที่ปล่อยสารหนูหรือโลหะหนักจากฝั่งประเทศไทย จึงมีข้อสันนิษฐานอย่างมีน้ำหนักว่าสารเหล่านี้อาจมาจากกิจกรรมเหมืองแร่ในเขตประเทศเมียนมา

ทางรัฐบาลไทยได้ประสานความร่วมมือระดับพื้นที่กับชุมชนและผู้ใช้น้ำ รวมถึงเตรียมส่งคณะทำงานร่วมเจรจากับรัฐบาลเมียนมา เพื่อเสนอแนวทางการจัดการเหมืองแร่ตามหลักวิชาการเพื่อลดผลกระทบข้ามพรมแดน