วิกฤตน้ำใช้ลุ่มน้ำกก! รัฐบาลสั่ง “ป้องกันก่อนป่วย” สั่งล้างบ่อบาดาล 4 จุดเสี่ยงทันที

เชียงราย, 25 ตุลาคม 2568 — ในช่วงปลายฤดูฝนของจังหวัดเชียงราย ซึ่งเป็นช่วงเวลาที่ชาวบ้านคาดหวังว่าน้ำจะใสสะอาดและเริ่มกลับมาใช้ได้ตามปกติหลังน้ำหลากผ่านไป กลับกลายเป็นจุดเริ่มต้นของความกังวลครั้งใหม่ เมื่อมีการส่งสัญญาณเตือนถึง “การปนเปื้อนสารหนู” ในน้ำประปาหมู่บ้านบางแห่ง ในพื้นที่ลุ่มน้ำกกและพื้นที่ใกล้เคียง กระทั่งปัญหาดังกล่าวถูกยกระดับสู่เรื่องเร่งด่วนระดับรัฐบาลกลางและลงพื้นที่ตรวจสอบโดยตรงจากกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม (ทส.) ภายใต้การกำกับของรองนายกรัฐมนตรีและรัฐมนตรีว่าการกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม นายสุชาติ ชมกลิ่น ซึ่งได้รับข้อสั่งการโดยตรงจากนายกรัฐมนตรี นายอนุทิน ชาญวีระกูล

การเคลื่อนไหวดังกล่าวไม่ได้เป็นเพียงการตรวจสอบคุณภาพน้ำเท่านั้น แต่สะท้อนโจทย์ที่ใหญ่กว่า นั่นคือ “ความเชื่อมั่นต่อแหล่งน้ำกินน้ำใช้ของชุมชน” ในจังหวัดชายแดนภาคเหนือซึ่งเพิ่งผ่านเหตุอุทกภัยครั้งใหญ่ในปี 2567 และยังคงฟื้นตัวจากผลกระทบด้านโครงสร้างพื้นฐาน สิ่งแวดล้อม และสุขภาพประชาชน

วิกฤตน้ำใช้ในพื้นที่ลุ่มน้ำกก จากคำถามของชาวบ้านสู่ภารกิจระดับรัฐ

จุดเริ่มต้นของเรื่องนี้เกิดจากความกังวลของชุมชนในพื้นที่ริมแม่น้ำกก แม่น้ำรวก แม่น้ำสาย และแม่น้ำโขง ทั้งในอำเภอเมืองเชียงรายและอำเภอใกล้เคียง โดยเฉพาะพื้นที่ประปาหมู่บ้านที่ใช้น้ำบาดาลเป็นแหล่งผลิต เมื่อน้ำลดจากเหตุการณ์น้ำท่วมใหญ่ในปีที่ผ่านมา หลายชุมชนพบว่าน้ำมีสีและตะกอนผิดปกติ จนนำไปสู่การร้องเรียนและการตั้งข้อสงสัยว่าแหล่งน้ำใต้ดินอาจได้รับผลกระทบจากน้ำหลากหรือตะกอนที่ถูกพัดพามากับกระแสน้ำหลากอย่างฉับพลัน

เพื่อคลี่คลายปัญหาและตอบสนองต่อข้อร้องเรียนอย่างเป็นรูปธรรม ทส. ได้สั่งการให้กรมควบคุมมลพิษ (คพ.) ร่วมกับกรมทรัพยากรน้ำบาดาล สำนักงานทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมจังหวัดเชียงราย (ทสจ.เชียงราย) เทศบาล องค์การบริหารส่วนตำบล (อบต.) ผู้นำชุมชน ผู้ใหญ่บ้าน และประชาชนในพื้นที่ ลงพื้นที่ตรวจสอบคุณภาพน้ำประปาหมู่บ้านอย่างเร่งด่วน ระหว่างวันที่ 17–19 ตุลาคม 2568

นายสุรินทร์ วรกิจธำรง อธิบดีกรมควบคุมมลพิษ เปิดเผยถึงผลการตรวจสอบเบื้องต้นเมื่อวันที่ 24 ตุลาคม 2568 ว่า มีการลงพื้นที่ตรวจคุณภาพน้ำในระบบประปาหมู่บ้านรวมทั้งสิ้น 18 แห่ง ครอบคลุมทั้งแหล่งน้ำประปาภูเขา น้ำบาดาล และน้ำผิวดิน ในตำบลแม่ยาว ตำบลดอยฮาง ตำบลรอบเวียง ตำบลริมกก ในอำเภอเมืองเชียงราย ตำบลเวียงเหนือ อำเภอเวียงชัย ตำบลดงมหาวัน อำเภอเวียงเชียงรุ้ง ตำบลหนองป่าก่อ อำเภอดอยหลวง ตำบลท่าข้าวเปลือก อำเภอแม่จัน และตำบลบ้านแซว อำเภอเชียงแสน

การสุ่มตรวจดังกล่าวไม่ได้ทำเฉพาะในจุดจ่ายน้ำปลายทางเท่านั้น แต่รวมไปถึงการเก็บตัวอย่างน้ำดิบก่อนเข้าระบบกรอง ซึ่งถือเป็นจุดสำคัญในการประเมินความปลอดภัยของทั้งระบบ เพราะหากน้ำดิบมีการปนเปื้อนสูงกว่ามาตรฐาน ก็อาจส่งผลต่อประสิทธิภาพของระบบกรองและความปลอดภัยของผู้ใช้น้ำในระยะยาว

ผลตรวจสารหนู พบปนเปื้อน 4 จุด แต่ยังอยู่ในเกณฑ์มาตรฐาน

จากการตรวจวัดสารหนูเบื้องต้นด้วยชุดตรวจภาคสนามในพื้นที่ทั้ง 18 แห่ง พบว่า มี 4 แห่งที่ตรวจพบการปนเปื้อนสารหนู แบ่งเป็น

1. น้ำดิบ (ก่อนเข้าระบบกรอง) จำนวน 3 แห่ง
   • หมู่ 3 เทศบาลตำบลดอยฮาง อำเภอเมือง จังหวัดเชียงราย
   • หมู่ 4 บ้านเมืองงิม ตำบลริมกก อำเภอเมือง จังหวัดเชียงราย
   • หมู่ 12 บ้านสันต้นแหน ตำบลเวียงเหนือ อำเภอเวียงชัย จังหวัดเชียงราย
2. น้ำประปาหมู่บ้าน (น้ำที่จ่ายให้ประชาชนหลังการปรับปรุงคุณภาพน้ำ) จำนวน 1 แห่ง
   • หมู่ 5 บ้านป่ายางมน ตำบลรอบเวียง อำเภอเมือง จังหวัดเชียงราย

อย่างไรก็ตาม นายสุรินทร์ย้ำว่า การปนเปื้อนสารหนูที่ตรวจพบในทั้ง 4 แห่งยังอยู่ในระดับ “ไม่เกินมาตรฐาน” ซึ่งหมายความว่า ณ เวลาตรวจวัด คุณภาพน้ำยังไม่ถูกจัดให้อยู่ในระดับอันตรายตามเกณฑ์ด้านสาธารณสุข

แต่ประเด็นสำคัญคือ แม้ “ไม่เกินมาตรฐาน” หน่วยงานก็ยังไม่ปล่อยผ่าน

นายสุชาติ ชมกลิ่น รองนายกรัฐมนตรีและรัฐมนตรีว่าการกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ให้ความเห็นอย่างชัดเจนว่า “การปนเปื้อนที่มียังอยู่ในเกณฑ์มาตรฐาน แต่อย่างไรก็ตาม การที่มีสารปนเปื้อนอยู่ในน้ำประปาหมู่บ้าน แม้ว่าจะอยู่ในระดับที่ต่ำกว่าเกณฑ์ แต่ก็เป็นสิ่งที่ต้องเร่งดำเนินการปรับปรุงแก้ไขเพื่อสุขภาพของพี่น้องประชาชน”

คำกล่าวนี้สะท้อนแนวทางการทำงานของรัฐบาลในลักษณะเชิงรุก คือ ไม่รอให้สถานการณ์เลวร้ายจนเป็นวิกฤตด้านสุขภาพแล้วค่อยแก้ แต่เลือกที่จะ “ป้องกันก่อนป่วย” ผ่านมาตรการสิ่งแวดล้อมและโครงสร้างน้ำสะอาดในระดับชุมชน

น้ำท่วมใหญ่ปี 2567 ตัวแปรสำคัญที่อาจฝังปัญหาไว้ใต้ดิน

การตรวจพบสารหนูไม่ใช่จุดจบของการวิเคราะห์ แต่เป็นจุดเริ่มต้นของ “การหาสาเหตุ” เนื่องจากสารหนูเป็นธาตุที่อาจเกิดขึ้นได้จากทั้งกระบวนการทางธรรมชาติ (เช่น แร่ธาตุในชั้นดินใต้ดินบางพื้นที่) และกิจกรรมของมนุษย์ (เช่น การรั่วไหลของของเสียหรือดินตะกอนจากพื้นที่ที่ถูกพัดพา)

นายสุชาติระบุว่า ปัจจัยหนึ่งที่กำลังได้รับการพิจารณาคือ เหตุการณ์ “น้ำท่วมใหญ่จังหวัดเชียงราย พ.ศ. 2567” ซึ่งส่งผลกระทบรุนแรงต่อหลายชุมชนในพื้นที่ลุ่มน้ำกกและลำน้ำสาขา น้ำหลากที่รุนแรงอาจพัดพาดิน ตะกอน หรือสารปนเปื้อนลงสู่พื้นที่ต่ำและซึมลงบ่อบาดาล โดยเฉพาะบ่อที่ไม่มีระบบป้องกันตะกอนหรือไม่มีการบำรุงรักษาอย่างสม่ำเสมอ

รองนายกรัฐมนตรีกล่าวต่อว่า “การปนเปื้อนที่เกิดขึ้นอาจมาจากสาเหตุอื่นที่ไม่ได้มาจากแหล่งน้ำบาดาลที่ใช้ในการผลิตน้ำประปาหมู่บ้านโดยตรง เนื่องจากเมื่อปีที่ผ่านมาจังหวัดเชียงรายมีน้ำท่วมใหญ่ อาจมีการพัดพาสารปนเปื้อนมาตกตะกอนในบ่อน้ำบาดาลที่ใช้ผลิตน้ำประปาหมู่บ้านได้”

ในแง่นี้ สถานการณ์น้ำท่วมไม่ได้จบลงเมื่อระดับน้ำลด แต่ทิ้งมรดกปัญหาทางสิ่งแวดล้อมที่ซ่อนอยู่ในบ่อบาดาล ซึ่งเป็นแหล่งน้ำดื่มและน้ำใช้สำคัญของชนบท การที่ตะกอนสะสมอยู่ก้นบ่อและในระบบปรับปรุงคุณภาพน้ำ สามารถกลายเป็น “แหล่งเสี่ยงเรื้อรัง” หากไม่มีการดูแลบ่ออย่างเป็นระบบและต่อเนื่อง

คำสั่งเร่งด่วน เป่าล้างบ่อบาดาล – ตรวจซ้ำ – สร้างความเชื่อมั่น

หลังได้รับรายงานผลตรวจเบื้องต้น นายสุชาติได้สั่งการโดยตรงให้ดำเนินมาตรการ 2 ระยะ คือ มาตรการแก้ไขทันที และมาตรการติดตามผล

มาตรการเร่งด่วนประกอบด้วย

1. การล้างบ่อบาดาลเชิงรุก
   สั่งให้กรมควบคุมมลพิษ สำนักงานทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมจังหวัดเชียงราย และกรมทรัพยากรน้ำบาดาล ทำการ “เป่าล้างบ่อบาดาล” ทั้ง 4 จุดที่ตรวจพบสารหนูทันที พร้อมดำเนินการขจัดตะกอนและตะกอนแขวนลอยที่อาจเป็นตัวพาสารปนเปื้อน ซึ่งรวมถึงการปรับสภาพระบบกรองและการตรวจสอบความสมบูรณ์ของระบบกรองประปาหมู่บ้าน
2. การตรวจวัดคุณภาพน้ำซ้ำ
   หลังการล้างบ่อ จะมีการเก็บตัวอย่างน้ำและตรวจวิเคราะห์ซ้ำ เพื่อยืนยันว่าการปนเปื้อนลดลงและอยู่ในระดับปลอดภัย พร้อมจัดทำรายงานสรุปผลเพื่อสื่อสารกับผู้นำท้องถิ่นและชาวบ้านในพื้นที่โดยตรง

มาตรการทั้งสองถือเป็นการทำงานเชิงระบบ คือ ไม่เพียงแก้ที่อาการ (ค่าปนเปื้อน) แต่แก้ที่ต้นตอ (ตะกอนและการบำรุงรักษาบ่อ) และไม่เพียงแก้ในเชิงเทคนิค แต่รวมถึงการ “สื่อสารความเสี่ยง” เพื่อฟื้นความเชื่อมั่นของประชาชน

ในทางสาธารณสุขและสิ่งแวดล้อม ความเชื่อมั่นไม่ใช่เรื่องรอง แต่เป็นเงื่อนไขสำคัญที่ทำให้ชุมชนยังยอมใช้น้ำในระบบที่รัฐจัดหาโดยไม่ตื่นตระหนกหรือหันไปใช้น้ำที่ไม่ได้ผ่านกระบวนการบำบัด ซึ่งอาจยิ่งเสี่ยงกว่า

ทำไม “ไม่เกินมาตรฐาน” แต่ยังต้องเร่งแก้?

คำถามสำคัญที่เกิดขึ้นในสังคมคือ เมื่อหน่วยงานยืนยันว่าค่าที่ตรวจพบ “ยังไม่เกินมาตรฐาน” เหตุใดจึงต้องเร่งล้างบ่อบาดาลและตรวจซ้ำ เหตุใดจึงต้องตั้งทีมลงพื้นที่หลายหน่วยงานพร้อมกันในเวลาอันสั้น

คำตอบนี้สะท้อนวิธีคิดด้านการจัดการสิ่งแวดล้อมเชิงป้องกัน (precautionary approach) ที่รัฐบาลกลางต้องการใช้ในพื้นที่เชียงราย ซึ่งเป็นจังหวัดที่เผชิญความเสี่ยงสิ่งแวดล้อมซ้ำซาก ทั้งดินถล่ม น้ำป่าไหลหลาก น้ำท่วมฉับพลัน และภัยแล้งสลับในบางฤดู

หากชุมชนป้อนสัญญาณความเสี่ยงเข้าระบบรัฐ แล้วรัฐนิ่งเฉย ความรู้สึก “ไม่ปลอดภัย” จะเร่งขยายเป็นความไม่ไว้วางใจต่อระบบน้ำประปาหมู่บ้านโดยรวม ส่งผลกระทบในระยะยาว เช่น ประชาชนหันไปใช้น้ำบาดาลส่วนตัวที่ไม่ได้ตรวจคุณภาพ ไม่มีระบบกรอง ไม่มีการกำจัดโลหะหนักและจุลินทรีย์ ซึ่งจะยิ่งเสี่ยงต่อสุขภาพมากกว่าในเชิงโครงสร้าง

การเร่งจัดทีมตรวจสอบ 18 หมู่บ้านใน 9 ตำบล 7 อำเภอจึงไม่ใช่เพียงการตอบสนองคำสั่งของฝ่ายบริหารระดับสูง แต่คือการสร้าง “โครงสร้างความไว้วางใจ” ระหว่างรัฐกับชุมชน ว่าประชาชนในพื้นที่ไม่ได้ถูกปล่อยให้อยู่กับความเสี่ยงลำพัง

เชียงราย จังหวัดชายแดนกับต้นทุนความเปราะบางด้านทรัพยากรน้ำ

เชียงรายเป็นจังหวัดชายแดนที่ตั้งอยู่บนพื้นที่รับน้ำจากลุ่มน้ำหลายสาย ทั้งแม่น้ำกก แม่น้ำรวก แม่น้ำสาย และแม่น้ำโขง ลักษณะภูมิประเทศที่มีทั้งพื้นที่ราบลุ่มริมน้ำ พื้นที่รอยต่อภูเขา–ที่ราบเชิงเขา และพื้นที่เมืองที่กำลังขยายตัว ทำให้ปัญหา “คุณภาพน้ำ” ไม่ใช่ปัญหาของคนปลายน้ำเพียงฝ่ายเดียว แต่เป็นปัญหาที่เชื่อมโยงตั้งแต่ต้นน้ำถึงปลายน้ำ

เมื่อเกิดอุทกภัยครั้งใหญ่ เช่นที่เชียงรายประสบในปี 2567 น้ำหลากที่รุนแรงไม่ได้ทิ้งไว้เพียงร่องรอยความเสียหายของบ้านเรือนและพื้นที่เกษตร แต่ยังรวมถึงตะกอนดินและสารต่าง ๆ ที่ไหลลงสู่พื้นที่ลุ่มต่ำ ซึ่งจำนวนไม่น้อยจากตะกอนเหล่านี้อาจซึมสะสมลงไปในชั้นบ่อบาดาลที่ชุมชนใช้เป็นต้นทางของระบบประปาหมู่บ้าน

การที่หน่วยงานภาครัฐยอมรับในเชิงนโยบายว่า การปนเปื้อนอาจเชื่อมโยงกับ “น้ำท่วมใหญ่ พ.ศ. 2567” เป็นสัญญาณว่าสถานการณ์ภัยพิบัติทางธรรมชาติไม่ใช่เรื่องชั่วคราว แต่กำลังกลายเป็นปัจจัยโครงสร้างด้านสาธารณสุขของจังหวัดชายแดน ซึ่งจำเป็นต้องวางแผนระยะยาวทั้งในมิติการจัดแหล่งน้ำสำรอง การยกระดับระบบกรอง และการเฝ้าระวังคุณภาพน้ำเชิงพื้นที่

กล่าวอีกแบบคือ ตั้งแต่นี้ไป ทุกครั้งที่เชียงรายถูกน้ำท่วมใหญ่ หน่วยงานน้ำและสิ่งแวดล้อมอาจต้องมองเลยกว่าการซ่อมสะพานหรือขุดลอกแม่น้ำ แต่ต้องลงไปถึง “ไส้ในของระบบน้ำดื่มหมู่บ้าน” ด้วย

บทบาทของส่วนกลางกับท้องถิ่น รัฐบาลสั่งการ – ท้องถิ่นร่วมปฏิบัติ

อีกประเด็นสำคัญของกรณีเชียงรายครั้งนี้ คือรูปแบบการประสานงานระหว่างส่วนกลาง ส่วนภูมิภาค และท้องถิ่น ซึ่งเป็นตัวอย่างของการทำงานแบบบูรณาการ

ข้อมูลที่เปิดเผยระบุชัดว่า การตรวจสอบคุณภาพน้ำครั้งนี้ไม่ได้เป็นเพียงภารกิจของกรมควบคุมมลพิษในฐานะหน่วยงานวิเคราะห์คุณภาพสิ่งแวดล้อมเท่านั้น แต่ยังมีกรมทรัพยากรน้ำบาดาลเป็นผู้เชี่ยวชาญด้านโครงสร้างบ่อและระบบน้ำใต้ดิน สำนักงานทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมจังหวัดเชียงรายทำหน้าที่เชื่อมหน่วยงานรัฐกับชุมชนในพื้นที่ ขณะที่เทศบาล อบต. ผู้ใหญ่บ้าน และประชาชนในพื้นที่ เข้าร่วมทั้งการเก็บตัวอย่าง การให้ข้อมูลในพื้นที่จริง และการติดตามผล

โครงสร้างแบบนี้แตกต่างจากการแก้ปัญหาแบบบนลงล่าง (top-down) ที่มักจะจบลงด้วยการประกาศคำสั่ง แต่ไม่ถึงมือประชาชน เพราะในกรณีนี้ ฝ่ายปฏิบัติการในพื้นที่สามารถลงมือ “เป่าล้างบ่อบาดาล” และประสานการใช้น้ำชั่วคราวได้ทันทีเมื่อได้รับคำสั่ง ไม่ต้องรอการเดินเรื่องใหม่อีกหลายขั้น

ความหมายเชิงสังคม น้ำประปาหมู่บ้านไม่ใช่แค่สาธารณูปโภค แต่เป็น “ความมั่นคงของชีวิตประจำวัน”

สำหรับครัวเรือนในระดับชุมชน ประปาหมู่บ้านไม่ใช่เพียงท่อน้ำ แต่มันคือเส้นเลือดหลักของชีวิตประจำวัน ตั้งแต่การหุงหาอาหาร การอาบน้ำ การดูแลเด็กเล็กและผู้สูงอายุ ไปจนถึงการทำการเกษตรขนาดย่อมในครัวเรือน

ดังนั้น เมื่อเกิดการพูดถึงคำว่า “ปนเปื้อนสารหนู” ในพื้นที่ แม้จะมีคำยืนยันว่า “ยังไม่เกินมาตรฐาน” คำนี้ก็เพียงพอที่จะทำให้ประชาชนจำนวนมากเกิดความกังวล ว่าน้ำที่ใช้ทุกวันปลอดภัยจริงหรือไม่ การต้มน้ำพอหรือไม่ ต้องซื้อน้ำดื่มเพิ่มหรือไม่ ครัวเรือนยากจนจะรับภาระได้อย่างไร สิ่งเหล่านี้เป็นคำถามที่เกิดขึ้นทันทีตามธรรมชาติของสังคมในภาวะเสี่ยง

นั่นคือเหตุผลที่รองนายกรัฐมนตรีและรัฐมนตรีว่าการกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ระบุว่า รัฐบาลให้ความสำคัญอย่างยิ่งกับการดำเนินการเชิงรุก และสั่งให้ “ตรวจซ้ำ” หลังการล้างบ่อ เพื่อให้มีหลักฐานรองรับในการสื่อสารกับประชาชน

กล่าวอีกนัยหนึ่ง การตรวจซ้ำไม่ใช่เพื่อตรวจระบบ แต่เพื่อตอบประชาชนตรง ๆ ว่า “ใช้น้ำได้หรือยัง” ด้วยข้อมูลวัดผลจริงหลังการฟื้นฟู

จากความกังวลสู่แผนฟื้นฟูระยะยาว

เมื่อพิจารณาทั้งกระบวนการจะเห็นว่าปมสำคัญของข่าวนี้มีอยู่สองชั้น

ชั้นแรก คือ ประเด็นด้านความปลอดภัยเฉพาะหน้า ซึ่งได้รับการตอบสนองด้วยการลงพื้นที่ตรวจวัดสารหนู การยืนยันค่าปนเปื้อน และคำสั่งล้างบ่อบาดาลในพื้นที่ที่มีความเสี่ยงทั้งสี่จุด

ชั้นที่สอง คือ ประเด็นด้านความยั่งยืนของระบบน้ำสะอาดชุมชนในจังหวัดเชียงรายและจังหวัดใกล้เคียง ซึ่งได้รับการยกระดับสู่การทำงานร่วมกันของหลายหน่วยงาน ทั้งกรมควบคุมมลพิษ กรมทรัพยากรน้ำบาดาล สำนักงานทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมจังหวัดเชียงราย รวมถึงองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น โดยทั้งหมดอยู่ภายใต้กรอบนโยบายที่นายกรัฐมนตรีและรองนายกรัฐมนตรีสั่งการเพื่อคุ้มครองสุขภาพประชาชน

ในเชิงนโยบายสาธารณะ สิ่งนี้สะท้อนความพยายามสร้าง “มาตรฐานใหม่” ในการดูแลระบบประปาหมู่บ้าน ไม่ใช่แค่ซ่อมเฉพาะจุดเมื่อเสีย แต่ต้องบริหารจัดการเชิงป้องกัน ตรวจเฝ้าระวังหลังภัยพิบัติ และสื่อสารผลตรวจอย่างโปร่งใส

น้ำสะอาด คือศักดิ์ศรีของชุมชน

กรณีเชียงรายครั้งนี้ชี้ให้เห็นอย่างชัดเจนว่า เรื่องน้ำไม่ใช่เพียงทรัพยากรธรรมชาติ แต่เป็นเรื่องของคุณภาพชีวิต ความไว้วางใจต่อรัฐ ความมั่นคงของชุมชน และความยั่งยืนในการฟื้นตัวหลังภัยพิบัติ

ในระยะสั้น การลงพื้นที่ตรวจ 18 จุด การพบการปนเปื้อนสารหนู 4 จุด (แม้อยู่ในเกณฑ์มาตรฐาน) การสั่งการ “เป่าล้างบ่อบาดาล” ในพื้นที่เสี่ยง และการตรวจซ้ำ ล้วนเป็นมาตรการเชิงรุกที่ออกแบบมาเพื่อสร้างความเชื่อมั่นและป้องกันปัญหาสุขภาพในอนาคต

ในระยะยาว กรณีนี้ได้ส่งสัญญาณเตือนว่าหลังภัยพิบัติใหญ่ เช่น น้ำท่วมปี 2567 หน้าที่ของรัฐไม่ได้จบลงเมื่อระดับน้ำลด แต่เพิ่งเริ่มต้นในภารกิจที่ซับซ้อนกว่านั้น นั่นคือการฟื้นฟูทรัพยากรพื้นฐานที่สุดของชีวิตมนุษย์ น้ำที่ปลอดภัย

และในมุมของประชาชน สิ่งที่หลายคนต้องการอาจไม่ใช่เพียงการประกาศตัวเลขทางเทคนิค แต่คือการยืนยันที่ตรวจสอบได้ว่า “น้ำที่บ้านฉันยังปลอดภัยสำหรับคนในครอบครัว” ซึ่งเป็นเป้าหมายเดียวกับที่หน่วยงานรัฐระบุว่ากำลังเร่งดำเนินการอยู่ในขณะนี้

จังหวัดเชียงรายเดินหน้าแก้ปัญหาคุณภาพน้ำและพร้อมรับมืออุทกภัย บูรณาการหน่วยงานรัฐ-ชุมชนสร้างความเชื่อมั่นประชาชน

เชียงราย, 16 มิถุนายน 2568 – ในช่วงฤดูฝนปี 2568 จังหวัดเชียงรายต้องเผชิญกับความท้าทายครั้งใหญ่ ทั้งด้านคุณภาพน้ำในแม่น้ำสายสำคัญและความเสี่ยงต่ออุทกภัยในหลายพื้นที่ โดยเฉพาะพื้นที่ลุ่มน้ำกก แม่น้ำสาย แม่น้ำรวก และแม่น้ำโขง ซึ่งถือเป็นเส้นเลือดหล่อเลี้ยงเศรษฐกิจและวิถีชีวิตของชุมชน

ประชุมเร่งด่วนบูรณาการทุกภาคส่วน

วันที่ 16 มิถุนายน 2568 ที่ศูนย์บริหารจัดการน้ำส่วนหน้า (ชั่วคราว) ศาลากลางจังหวัดเชียงราย นายชรินทร์ ทองสุข ผู้ว่าราชการจังหวัดเชียงราย พร้อมด้วยหัวหน้าส่วนราชการที่เกี่ยวข้อง ร่วมประชุมผ่าน VDO Conference กับจังหวัดเชียงใหม่และลำพูน โดยมีนายประเสริฐ จันทรรวงทอง รองนายกรัฐมนตรีและรัฐมนตรีว่าการกระทรวงดิจิทัลเพื่อเศรษฐกิจและสังคม เป็นประธาน เพื่อรายงานและติดตามความคืบหน้าการแก้ไขปัญหาคุณภาพน้ำ และการป้องกันอุทกภัย

ผู้ว่าราชการจังหวัดเชียงรายรายงานว่า ผลการตรวจคุณภาพน้ำโดยสำนักงานสิ่งแวดล้อมและควบคุมมลพิษที่ 1 พบสารหนูปนเปื้อนในแม่น้ำกก แม่น้ำสาย และแม่น้ำโขง โดยเฉพาะในช่วงหลังฝายเชียงรายที่ค่าความเข้มข้นของสารหนูเกินมาตรฐานในระยะนี้ ส่วนหนึ่งเกิดจากการเปิดประตูน้ำช่วงน้ำหลากและการขุดลอกลำน้ำที่ทำให้ตะกอนสารหนูลอยขึ้นปะปนในน้ำ อย่างไรก็ตาม ระดับสารหนูหลังฝายยังต่ำกว่าช่วงต้นน้ำกก

ตั้งศูนย์เฝ้าระวัง-ลงพื้นที่ตรวจเข้ม

จังหวัดเชียงรายจึงได้จัดตั้งศูนย์เฝ้าระวังคุณภาพสิ่งแวดล้อม 3 จุดหลัก คือ ศาลากลางจังหวัดเชียงราย สะพานมิตรภาพแห่งที่ 1 และสามเหลี่ยมทองคำ พร้อมเสนอให้กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมจัดทีมตรวจสอบเคลื่อนที่เข้าสู่หมู่บ้าน/ชุมชน และเพิ่มความถี่ในการตรวจน้ำประปา โดยผลตรวจล่าสุดพบว่ายังอยู่ในเกณฑ์มาตรฐาน

ขณะเดียวกัน สำนักงานประมงจังหวัดเชียงรายได้เก็บตัวอย่างสัตว์น้ำในแม่น้ำกก แม่น้ำสาย เพื่อตรวจสอบสารปนเปื้อนและโรคในตัวปลาอย่างสม่ำเสมอ เดือนละ 2 ครั้ง เช่นเดียวกับการเก็บตัวอย่างพืชผักที่ใช้น้ำจากแม่น้ำสายส่งตรวจที่ศูนย์วิทยาศาสตร์การแพทย์จังหวัดเชียงราย ซึ่งยังไม่พบว่ามีค่าปนเปื้อนเกินมาตรฐาน

ด้านสุขภาพประชาชน สาธารณสุขจังหวัดเชียงรายเร่งดำเนินการเชิงรุก ทั้งตรวจร่างกาย เฝ้าระวังอาการผิดปกติ และประชาสัมพันธ์ข้อมูลข่าวสารให้ประชาชนรับทราบสถานการณ์อย่างต่อเนื่อง พร้อมเปิด รพ.สต. ให้เป็นจุดเฝ้าระวังและรับแจ้งอาการผิดปกติที่อาจเกิดจากการบริโภคน้ำหรือสัตว์น้ำปนเปื้อน

แผนรับมืออุทกภัย เครื่องมือ-เครื่องจักรพร้อมรับสถานการณ์

ในด้านการรับมืออุทกภัย จังหวัดได้ทบทวนแผนและพื้นที่เสี่ยงทั่วลุ่มน้ำกก แม่น้ำสาย แม่น้ำโขง และแม่น้ำรวก โดยติดตั้งโทรมาตร (อุปกรณ์วัดระดับน้ำ) กว่า 21 จุดตลอดแม่น้ำกก และพร้อมจัดซ้อมแผนรับมือภัยในเดือนมิถุนายน 2568 มีการติดตั้งเครื่องสูบน้ำในพื้นที่เสี่ยง เช่น แม่สาย เทิง แม่จัน พร้อมทั้งบริหารจัดการข้อมูล 24 ชั่วโมงผ่านศูนย์บัญชาการประจำจังหวัด

หน่วยงานกรมการทหารช่างได้สร้างแนวป้องกันน้ำในแม่สายและขุดลอกแม่น้ำรวก รวมถึงความร่วมมือกับประเทศเพื่อนบ้านในการขุดลอกแม่น้ำสายเพื่อป้องกันน้ำท่วมข้ามพรมแดน นอกจากนี้ ยังวางแผนสำรองเผชิญเหตุในระดับหมู่บ้านเพื่อดูแลพื้นที่สำคัญ เช่น โรงพยาบาลเชียงรายประชานุเคราะห์ สนามบิน และสถานีผลิตน้ำประปา

ภาคประชาชน-ชุมชนร่วมมือ สร้างความมั่นใจในแหล่งอาหาร

เมื่อวันที่ 16 มิถุนายน 2568 นายณัฐรัฐ พรเดชอนันต์ ประมงจังหวัดเชียงราย พร้อมเจ้าหน้าที่จากโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลดงมหาวัน ได้ลงพื้นที่เก็บตัวอย่างปลาจากแม่น้ำกกเพื่อตรวจหาสารปนเปื้อน สะท้อนถึงความห่วงใยของชาวบ้านต่อแหล่งอาหารหลัก ซึ่งมีรายได้เสริมจากการจับปลาขาย แต่ต้องหยุดชะงักไปช่วงหนึ่งจากกระแสข่าวสารปนเปื้อนในน้ำ โดยชาวบ้านเรียกร้องให้หน่วยงานเร่งประกาศผลตรวจอย่างโปร่งใสและรวดเร็ว เพื่อฟื้นความเชื่อมั่นของชุมชน

วิเคราะห์แนวโน้ม-สร้างเสถียรภาพระยะยาว

การแก้ไขปัญหาคุณภาพน้ำและการบริหารจัดการภัยพิบัติในจังหวัดเชียงรายในขณะนี้ สะท้อนถึงความพยายามของทุกภาคส่วนทั้งภาครัฐ ท้องถิ่น และชุมชน ในการสร้างระบบเฝ้าระวังและเตรียมพร้อมรับมือภัยพิบัติที่มีประสิทธิภาพ ภารกิจที่ต้องดำเนินการต่อเนื่อง คือการสื่อสารสร้างความเข้าใจและความร่วมมือกับประชาชนให้รู้เท่าทันต่อสถานการณ์ อาศัยกลไกวิทยาศาสตร์การแพทย์และการควบคุมคุณภาพอย่างเคร่งครัด เพื่อป้องกันและลดความเสี่ยงระยะยาวต่อสุขภาพของประชาชนและความมั่นคงด้านอาหารในจังหวัด

สรุป

แม้สถานการณ์คุณภาพน้ำในพื้นที่ลุ่มน้ำกกจะยังคงน่าห่วง แต่จากการบูรณาการความร่วมมือของทุกภาคส่วน ควบคู่กับการลงมือปฏิบัติจริง การตรวจสอบอย่างสม่ำเสมอ และการสื่อสารกับประชาชนอย่างโปร่งใส ถือเป็นหัวใจสำคัญในการสร้างความมั่นใจและความปลอดภัยให้กับประชาชนในจังหวัดเชียงรายได้อย่างยั่งยืน

ผู้ว่าฯ เชียงรายลงพื้นที่เวียงชัย สร้างความเชื่อมั่นให้เกษตรกร – ย้ำ “น้ำกกยังใช้ทำเกษตรได้” ภายใต้เงื่อนไขการจัดการดินและสุขอนามัย

เชียงราย,11 มิถุนายน 2568 –  นายชรินทร์ ทองสุข ผู้ว่าราชการจังหวัดเชียงราย พร้อมด้วยนายบดินทร์ เทียมภักดี นายอำเภอเวียงชัย นายเสน่ห์ แสงคำ เกษตรจังหวัดเชียงราย และหัวหน้าส่วนราชการที่เกี่ยวข้อง ได้ร่วมกันลงพื้นที่เยี่ยมเยียนและให้กำลังใจเกษตรกรผู้ทำนา ณ หมู่ที่ 8 บ้านไตรแก้ว ตำบลเวียงเหนือ อำเภอเวียงชัย จังหวัดเชียงราย ท่ามกลางความกังวลของประชาชนในประเด็นคุณภาพน้ำในแม่น้ำกก หลังมีรายงานการตรวจพบสารหนูในบางจุด จนเกิดกระแสข่าวและความวิตกกังวลในวงกว้าง

ผลตรวจชี้ “สารหนูในน้ำกก” มีผลต่างกันแต่ควบคุมได้ – ย้ำรัฐโปร่งใส

ผู้ว่าราชการจังหวัดเชียงรายระบุว่า ตามรายงานล่าสุดของสำนักงานสิ่งแวดล้อมและควบคุมมลพิษที่ 1 (สคพ.1) จังหวัดเชียงใหม่ ยืนยันว่า ในน้ำแม่น้ำกกมีการตรวจพบสารหนูเกินค่ามาตรฐานในบางจุดจริง โดยระดับการปนเปื้อนมีความแตกต่างกันตามพื้นที่ อย่างไรก็ตาม ทางจังหวัดไม่ได้ปิดบังข้อมูล มีการเปิดเผยผลตรวจคุณภาพน้ำจากหน่วยงานที่เชื่อถือได้อย่างต่อเนื่องทุกเดือน เพื่อสร้างความมั่นใจและให้ประชาชนได้รับข้อมูลที่ถูกต้องจากแหล่งทางการโดยตรง

ผู้ว่าฯ ยังย้ำว่า ประชาชนควรรับข้อมูลจากหน่วยงานรัฐที่มีผลแล็บมาตรฐาน และอยู่ภายใต้กรอบกฎหมาย ทั้งนี้ ข้อมูลคุณภาพน้ำและผลตรวจต่าง ๆ จะเผยแพร่สู่สาธารณะผ่านเว็บไซต์ของกรมควบคุมมลพิษและสำนักงานสาธารณสุขจังหวัดอย่างต่อเนื่อง

น้ำประปา “ผ่านเกณฑ์มาตรฐาน” ใช้อุปโภคบริโภคได้ปลอดภัย

หนึ่งในข้อกังวลสำคัญคือคุณภาพน้ำประปาทั้งระดับการประปาภูมิภาคสาขาเชียงรายและประปาหมู่บ้านในพื้นที่ ซึ่งใช้น้ำดิบจากแม่น้ำกกเป็นต้นทุน จากการลงพื้นที่ตรวจสอบและผลการวิเคราะห์ของศูนย์วิทยาศาสตร์การแพทย์ที่ 1/1 จังหวัดเชียงราย และการประปาส่วนภูมิภาคจังหวัดเชียงราย พบว่า น้ำประปาผ่านกระบวนการตกตะกอน กรอง และบำบัดตามหลักวิชาการ ได้คุณภาพปลอดภัยตามมาตรฐาน สามารถใช้อุปโภคบริโภคได้อย่างมั่นใจ

เกษตรจังหวัดเชียงราย นายเสน่ห์ แสงคำ กล่าวเสริมว่า ในประเด็นความปลอดภัยของน้ำเพื่อการเกษตร ปัจจัยสำคัญที่จะช่วยลดการสะสมของโลหะหนักในพืช คือ “การปรับปรุงคุณภาพดินให้มีค่าความเป็นกรด-ด่าง (pH) ที่เหมาะสม” หากค่าความเป็นกรด-ด่าง (pH) อยู่ที่ 6.5 ขึ้นไป จะช่วยจำกัดการดูดซึมของสารหนูและโลหะหนักเข้าสู่พืชผลได้อย่างมีประสิทธิภาพ