โครงการบัตรคนจน: ปัญหาตกหล่นและรั่วไหลในระบบช่วยเหลือสวัสดิการแห่งรัฐ

21 ธันวาคม 2567 – โครงการบัตรสวัสดิการแห่งรัฐ หรือที่เรียกกันทั่วไปว่า “บัตรคนจน” ถูกออกแบบมาเพื่อช่วยเหลือผู้มีรายได้น้อยในประเทศไทย โดยในปี 2566 มีผู้ได้รับสิทธิ์รวมทั้งสิ้น 14.6 ล้านคน อย่างไรก็ตาม งานวิจัยจากสถาบันวิจัยเศรษฐกิจป๋วย อึ๊งภากรณ์ (PIER) ชี้ให้เห็นว่าโครงการนี้ยังคงมีปัญหาเชิงโครงสร้างที่สำคัญ โดยเฉพาะการ “ตกหล่น” และ “รั่วไหล” ที่ส่งผลให้เงินช่วยเหลือไม่ถึงมือคนจนจริงๆ อย่างเต็มที่

ปัญหาตกหล่นและรั่วไหล

ข้อมูลจากงานวิจัยพบว่า ผู้ที่ควรได้รับความช่วยเหลือกลับไม่ได้รับสิทธิ์อย่างครบถ้วน ขณะที่ผู้ที่ไม่ควรได้รับสิทธิ์กลับได้รับประโยชน์อย่างไม่เหมาะสม โดยมีรายละเอียดดังนี้:

• การตกหล่น: คนจนที่ไม่ได้รับสิทธิ์มีสัดส่วนถึง 40.4% หรือประมาณ 1.4 ล้านคน จากคนจนทั้งหมด 3.5 ล้านคน
• การรั่วไหล: ผู้ที่ไม่จนกลับได้รับสิทธิ์บัตรคนจนถึง 20.7% หรือประมาณ 10.1 ล้านคน จากคนไม่จนทั้งหมด 49 ล้านคน

สาเหตุของปัญหา

1. เกณฑ์คุณสมบัติไม่ตรงเป้า:
   เกณฑ์การคัดเลือกผู้มีสิทธิ์สูงเกินไป ส่งผลให้คนที่ไม่ยากจนอย่างแท้จริงได้รับสิทธิ์ ตัวอย่างเช่น มีรายได้หรือทรัพย์สินสูงกว่าเกณฑ์ความยากจนถึง 3 เท่า

2. กระบวนการคัดกรองไม่เข้มงวด:
   แม้จะมีการกำหนดเกณฑ์ชัดเจน แต่กระบวนการตรวจสอบกลับไม่รัดกุม ทำให้ผู้ที่ไม่สมควรได้รับสิทธิ์สามารถเข้าถึงโครงการได้

3. ไม่มีการตรวจสอบซ้ำ:
   ผู้ถือบัตรจะได้รับสิทธิ์ไปอย่างต่อเนื่องหลายปี โดยไม่มีการตรวจสอบสถานะซ้ำว่าผู้ถือบัตรยังมีคุณสมบัติตรงตามเกณฑ์หรือไม่

ผลกระทบที่ตามมา

• คนจนไม่ได้รับความช่วยเหลืออย่างเพียงพอ:
  ผู้ที่ยากจนจริงอาจไม่ได้รับสิทธิ์ หรือได้รับความช่วยเหลือในปริมาณที่ไม่ครอบคลุมความจำเป็น

• งบประมาณสูญเปล่า:
  เงินช่วยเหลือที่ควรนำไปใช้กับคนจนกลับตกไปอยู่ในมือของผู้ที่มีฐานะดีกว่า

• ความเหลื่อมล้ำทางสังคมเพิ่มขึ้น:
  ความช่วยเหลือที่ไม่ตรงเป้าหมายทำให้เกิดความไม่เท่าเทียมในสังคม

ข้อเสนอแนะเพื่อแก้ไขปัญหา

นักวิจัยจาก PIER เสนอว่า การปรับปรุงโครงการบัตรคนจนควรเริ่มต้นจากการแก้ไขปัญหาเชิงระบบ ได้แก่:

1. ปรับเกณฑ์คุณสมบัติให้เหมาะสม:
   ลดเกณฑ์การคัดเลือกให้ตรงกับกลุ่มเป้าหมายที่ต้องการความช่วยเหลือจริงๆ

2. เพิ่มความเข้มงวดในการคัดกรอง:
   ใช้ข้อมูลรายได้และทรัพย์สินที่ถูกต้องและอัปเดตเพื่อคัดกรองผู้มีสิทธิ์

3. ตรวจสอบสถานะซ้ำอย่างต่อเนื่อง:
   มีการตรวจสอบผู้ถือบัตรทุกปี เพื่อยืนยันว่าผู้ถือบัตรยังคงมีคุณสมบัติตรงตามเกณฑ์

บทสรุป

แม้โครงการบัตรคนจนจะมีเป้าหมายที่ดีในการลดความเหลื่อมล้ำและช่วยเหลือผู้ยากจน แต่ปัญหาตกหล่นและรั่วไหลที่เกิดขึ้นสะท้อนให้เห็นถึงความจำเป็นในการปรับปรุงเชิงโครงสร้าง หากสามารถแก้ไขปัญหาเหล่านี้ได้ โครงการบัตรคนจนจะกลายเป็นเครื่องมือสำคัญในการยกระดับคุณภาพชีวิตของผู้มีรายได้น้อยในประเทศไทยอย่างแท้จริง

สำหรับข้อมูลเพิ่มเติม สามารถอ่านบทความฉบับเต็มได้ที่ PIER Research