บทบาทของกระทรวงมหาดไทย

นายชยชัย แสงอินทร์ ระบุว่า กระทรวงมหาดไทย ภายใต้การนำของนายอนุทิน ชาญวีรกูล ได้เน้นย้ำการทำงานเชิงรุกและบูรณาการเพื่อบริหารจัดการน้ำอย่างมีประสิทธิภาพ การเตรียมความพร้อมรวมถึงการฝึกอบรมบุคลากรให้สามารถใช้ข้อมูลจากระบบคลังข้อมูลน้ำแห่งชาติ ข้อมูลดาวเทียม และระบบภูมิสารสนเทศ เพื่อวางแผนป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย ความร่วมมือกับกระทรวง อว. จะช่วยยกระดับการจัดการน้ำในระดับพื้นที่ให้เป็นรูปธรรมมากขึ้น โดยนำงานวิจัยและนวัตกรรมมาใช้ในการลดผลกระทบต่อประชาชน

การคาดการณ์สถานการณ์น้ำ

รศ.ดร.สุจริต คูณธนกุลวงศ์ ผู้อำนวยการแผนงานเป้าหมายสำคัญ “น้ำมั่นคง ไม่ท่วม ไม่แล้ง” ระบุว่า ปี 2568 ประเทศไทยอยู่ในช่วงลานีญาที่มีค่าความเป็นกลาง ซึ่งอาจนำไปสู่ฝนตกหนักในบางพื้นที่ คาดการณ์ว่าปริมาณฝนจะมากกว่าค่าเฉลี่ยในช่วงเดือนพฤษภาคมถึงกันยายน โดยเฉพาะในภาคเหนือ ภาคกลาง ภาคตะวันออก และภาคใต้ ฝนจะตกหนักเป็นจุดๆ และอาจก่อให้เกิดน้ำท่วมเฉพาะพื้นที่มากกว่าน้ำท่วมใหญ่ทั้งภูมิภาค สัญญาณน้ำท่วมเริ่มปรากฏตั้งแต่ช่วงสงกรานต์ 2568 สอดคล้องกับข้อมูลจากกรมอุตุนิยมวิทยาและสถาบันสารสนเทศทรัพยากรน้ำ

แนวทางและนวัตกรรมในการรับมือภัยพิบัติ

เพื่อรับมือกับสถานการณ์น้ำในปี 2568 คณะทำงานได้วางแผนแนวทางที่ผสมผสานระหว่างโครงสร้างพื้นฐาน เทคโนโลยี และการมีส่วนร่วมของชุมชน โดยมีตัวอย่างโครงการนำร่องที่น่าสนใจ ดังนี้:

1. ระบบป้องกันน้ำท่วมในเขตเมือง: การพัฒนาระบบเตือนภัยน้ำท่วมที่แม่นยำยิ่งขึ้น โดยปรับปรุงสถานีวัดระดับน้ำขนาดเล็กและใช้ข้อมูล GIS เพื่อวิเคราะห์ปริมาณฝนและระดับน้ำในคลองย่อย ตัวอย่างเช่น การขุดลอกแม่น้ำปิงและแม่น้ำกกในจังหวัดเชียงใหม่และเชียงราย รวมถึงการรื้อฝายเก่าเพื่อเพิ่มประสิทธิภาพการระบายน้ำ
2. การจัดการน้ำในช่วงฤดูแล้ง: การสร้างแหล่งน้ำขนาดเล็ก เช่น ฝายแกนดินซีเมนต์ บ่อน้ำบาดาล และระบบสูบน้ำด้วยพลังงานแสงอาทิตย์ เพื่อสนับสนุนการเกษตรและน้ำประปาในชุมชน โครงการเหล่านี้ยังส่งเสริมการปลูกพืชที่มีมูลค่าสูง เช่น ไม้ผลและไม้ดอก เพื่อสร้างรายได้เสริม
3. การเสริมสร้างความเข้มแข็งของชุมชน: การฝึกอบรมและถ่ายทอดความรู้ให้กับองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น (อปท.) และชุมชน เพื่อให้สามารถจัดการน้ำในพื้นที่ของตนเองได้ ตัวอย่างที่ตำบลบ่อสวก จังหวัดน่าน แสดงให้เห็นถึงความสำเร็จในการสร้างฝายแกนดินซีเมนต์ 100 ฝาย และพัฒนาระบบสารสนเทศน้ำตำบลเพื่อวางแผนการเกษตรและป้องกันน้ำท่วม

รศ.ดร.สุจริต เน้นย้ำว่า การแก้ไขปัญหาน้ำท่วมและน้ำแล้งอย่างยั่งยืนต้องอาศัยข้อมูลที่แม่นยำและการมีส่วนร่วมของชุมชน ระบบเตือนภัยในปัจจุบันยังขาดความละเอียดในระดับพื้นที่ย่อย ซึ่งทีมวิจัยจะปรับปรุงภายในเดือนสิงหาคม 2568 เพื่อให้ชาวบ้านสามารถอพยพและเตรียมการล่วงหน้าได้ทันท่วงที นอกจากนี้ การสร้าง “พิมพ์เขียว” การจัดการน้ำในเมืองเชียงใหม่ เชียงราย และขอนแก่น จะเป็นแนวทางสำหรับพื้นที่อื่นๆ ในอนาคต

โอกาสและความท้าทายในการบริหารจัดการน้ำ

ความร่วมมือระหว่าง มท., อว., และ สกสว. เป็นก้าวสำคัญในการยกระดับการบริหารจัดการน้ำของประเทศไทย การใช้แนวทางที่ผสมผสานระหว่างวิทยาศาสตร์ เทคโนโลยี และการมีส่วนร่วมของชุมชน สามารถตอบโจทย์ความท้าทายจากความแปรปรวนของสภาพอากาศได้อย่างมีประสิทธิภาพ โครงการนำร่องใน 10 จังหวัดแสดงให้เห็นถึงศักยภาพในการลดความสูญเสียจากภัยพิบัติและสร้างความมั่นคงด้านน้ำให้กับชุมชน

อย่างไรก็ตาม ความท้าทายที่สำคัญคือ การขยายผลไปยัง 45 จังหวัดที่เผชิญปัญหาน้ำแล้งและน้ำท่วมทั่วประเทศ การพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานขนาดใหญ่ เช่น เขื่อนหรือระบบชลประทาน ต้องใช้เวลาและงบประมาณสูง ดังนั้น การเสริมสร้างความเข้มแข็งของชุมชนและ อปท. ในการจัดการน้ำด้วยตนเองจึงเป็นแนวทางที่ยั่งยืนมากกว่า การลงทุนในสถานีวัดระดับน้ำขนาดเล็กและระบบสารสนเทศน้ำตำบล จะช่วยเพิ่มความแม่นยำในการคาดการณ์และลดความเสียหายจากภัยพิบัติ

ในแง่ของโอกาส การใช้เทคโนโลยี เช่น ปั๊มน้ำพลังงานแสงอาทิตย์ และการปลูกพืชที่มีมูลค่าสูง สามารถสร้างรายได้เสริมให้กับเกษตรกรและลดการพึ่งพาน้ำจากแหล่งใหญ่ การพัฒนากลไกจัดการน้ำในระดับตำบล เช่น ที่ตำบลบ่อสวก จังหวัดน่าน ยังเป็นตัวอย่างของการบริหารจัดการที่เหมาะสมกับบริบทท้องถิ่น ซึ่งสามารถนำไปประยุกต์ใช้ในพื้นที่อื่นได้

สถิติและแหล่งอ้างอิง

เพื่อให้เห็นภาพความสำคัญของการบริหารจัดการน้ำและผลกระทบจากภัยพิบัติ ข้อมูลต่อไปนี้รวบรวมจากแหล่งที่น่าเชื่อถือ:

1. ปริมาณฝนและสถานการณ์น้ำในปี 2568:
   • คาดการณ์ปริมาณฝนในช่วงฤดูฝน (พฤษภาคม–กันยายน 2568) จะสูงกว่าค่าเฉลี่ย 10-15% ในภาคเหนือ ภาคกลาง และภาคตะวันออก
   • แหล่งอ้างอิง: กรมอุตุนิยมวิทยา และสถาบันสารสนเทศทรัพยากรน้ำ (2568)
2. ผลกระทบจากน้ำท่วมและน้ำแล้ง:
   • ในปี 2567 น้ำท่วมในจังหวัดเชียงใหม่และเชียงราย สร้างความเสียหายมูลค่ากว่า 5,000 ล้านบาท และกระทบครัวเรือนกว่า 50,000 ครัวเรือน
   • พื้นที่เกษตรกรรมที่ได้รับผลกระทบจากภัยแล้งในปี 2567 มีมากกว่า 2 ล้านไร่
   • แหล่งอ้างอิง: กรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย และสำนักงานทรัพยากรน้ำแห่งชาติ (2567)
3. โครงสร้างพื้นฐานด้านน้ำ:
   • ประเทศไทยมีสถานีวัดระดับน้ำขนาดเล็กเพียง 200 แห่ง เทียบกับญี่ปุ่นที่มี 20,000 แห่ง
   • โครงการฝายแกนดินซีเมนต์ในตำบลบ่อสวก จังหวัดน่าน สร้างแล้วเสร็จ 100 ฝาย จากเป้าหมาย 200 ฝาย
   • แหล่งอ้างอิง: สถาบันสารสนเทศทรัพยากรน้ำ และสำนักงานการวิจัยแห่งชาติ (2568)
4. การมีส่วนร่วมของชุมชน:
   • โครงการนำร่องใน 10 จังหวัด มีเป้าหมายพัฒนา 100 ตำบล โดยมีทีมวิจัยจาก 10 มหาวิทยาลัย จำนวน 200 คน และนวัตกรรมกว่า 15 เรื่อง
   • แหล่งอ้างอิง: สำนักงานคณะกรรมการส่งเสริมวิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม (2568)

สรุปและคำแนะนำ

ความร่วมมือระหว่างกระทรวงมหาดไทย กระทรวง อว. และ สกสว. เป็นการผนึกกำลังครั้งสำคัญเพื่อแก้ไขปัญหาน้ำแล้งและน้ำท่วมในระดับพื้นที่ ด้วยการใช้ความรู้ทางวิชาการ เทคโนโลยี และการมีส่วนร่วมของชุมชน โครงการนำร่องใน 10 จังหวัดจะเป็นต้นแบบสำหรับการขยายผลไปยังพื้นที่อื่นๆ ในอนาคต การพัฒนาระบบเตือนภัยที่แม่นยำ การสร้างแหล่งน้ำขนาดเล็ก และการส่งเสริมอาชีพเสริม จะช่วยลดความสูญเสียและสร้างความมั่นคงด้านน้ำให้กับประชาชน

สำหรับชุมชนและ อปท. แนะนำให้เข้าร่วมการฝึกอบรมและใช้ระบบสารสนเทศน้ำตำบลเพื่อวางแผนการจัดการน้ำอย่างมีประสิทธิภาพ ส่วนหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง ควรเร่งลงทุนในสถานีวัดระดับน้ำและโครงสร้างพื้นฐานขนาดเล็ก เพื่อเพิ่มความพร้อมในการรับมือภัยพิบัติในฤดูฝนที่กำลังจะมาถึง