ครม. อนุมัติงบกลาง 363.62 ล้านบาท ฟื้นฟูเชียงราย 18 โครงการ หลังวิกฤตน้ำท่วมใหญ่ ซ่อม–เสริม–สร้างขวัญ พร้อมปูรากฐานรับมือภัยพิบัติรอบใหม่

เชียงราย, 28 สิงหาคม 2568 — หนึ่งปีให้หลังจากมหาอุทกภัยปลายปี 2567 เชียงรายกำลังยกเครื่องฟื้นฟูครั้งใหญ่ด้วย “งบกลาง” 363.62 ล้านบาท ที่ ครม. อนุมัติเมื่อ 26 ส.ค. 2568 โจทย์ไม่ได้มีเพียงซ่อมถนน–เขื่อน–ระบายน้ำ แต่ต้องประคองเศรษฐกิจท้องถิ่นและขวัญกำลังใจชุมชนไปพร้อมกัน ตัวเลขนี้คิดเป็นราว 5.6% เมื่อเทียบมูลค่าความเสียหายรวมของจังหวัด 6,412 ล้านบาท สะท้อนว่า “งบชุดนี้” มุ่งจี้จุดโครงสร้างพื้นฐานรัฐเป็นหลัก ขณะที่การเยียวยาภาคครัวเรือนและเกษตรถูกผลักไปยังแหล่งงบและมาตรการอื่น การเดินเกมหลายชั้นเช่นนี้ จะเพียงพอที่จะเปลี่ยน “ความเสียหาย” ให้กลายเป็น “ภูมิคุ้มกัน” ได้จริงหรือไม่—คำตอบอยู่ที่ประสิทธิภาพการบูรณาการและความต่อเนื่องหน้างานมากกว่าตัวเลขเพียงอย่างเดียว

บทเรียนจากปลายปี 2567 เมื่อเชียงราย “หนักสุด” ในประเทศ

ปลาย ก.ย.–ต.ค. 2567 เชียงรายเผชิญน้ำหลาก–ดินโคลนถล่มจากอิทธิพลพายุหลายลูก พื้นที่ อ.แม่สาย ถูกซัดซ้ำด้วยตะกอนและน้ำป่า โครงสร้างพื้นฐานทั้งถนน คอสะพาน โรงเรียนเสียหายจำนวนมาก การประเมินในห้วงวิกฤตระบุว่า 9 อำเภอ ได้รับผลกระทบ 53,209 ครัวเรือน มีผู้เสียชีวิต 14 ราย บาดเจ็บ 2 ราย ระบบประปาบางจุดต้องหยุดบริการชั่วคราว สรุปความเสียหายด้านเศรษฐกิจของเชียงราย 6,412 ล้านบาท สูงสุดในประเทศ ขณะที่ทั้งประเทศเสียหายราว 24,251 ล้านบาท — เชียงรายแบกไว้ถึงหนึ่งในสี่ ของความสูญเสียทั้งหมด

ไม่นานหลังเหตุการณ์ 29 พ.ย. 2567 รัฐบาลเคยอนุมัติโครงการเร่งด่วนบางส่วนไปแล้ว ทว่าการ “ซ่อมใหญ่” ที่ต้องสำรวจ–ออกแบบ–ขออนุญาต–เข้าประชุม ครม. เป็นเรื่องของเวลา รอบนี้จึงเป็น งบฟื้นฟูเชิงโครงสร้างระยะกลาง–ยาว ที่เดินตามกระบวนการงบประมาณ

งบกลาง 363.62 ล้านบาท จุดโฟกัสและเหตุผลเชิงยุทธศาสตร์

แม้ตัวเลข 363.62 ล้านบาทจะดูเล็กเมื่อเทียบ “ความเสียหาย 6,412 ล้านบาท” (คิดเป็น ประมาณ 5.6% โดยการคำนวณ 363.62 ÷ 6,412 = 0.0567) แต่ “ฐานคิด” งบกลางชุดนี้ต่างกัน:

• มุ่งซ่อม–เสริมทรัพย์สินสาธารณะของรัฐ (ถนน เขื่อน ระบบระบายน้ำ ระบบสาธารณูปโภค) เพื่อให้เมืองและการสัญจรกลับสู่สมรรถนะ
• ระบายแรงกดดันเศรษฐกิจ–สังคม ด้วยกิจกรรมกระตุ้นท่องเที่ยว–ตลาดชุมชน เพื่อเยียวยาจิตใจและรายได้ฐานราก
• เปิดทางโครงการสำคัญที่ติดขั้นตอนที่ดิน ให้เดินต่อได้ เมื่อผ่านการอนุญาตจากหน่วยงานเจ้าของพื้นที่

ขณะเดียวกัน การช่วยเหลือด้านอื่นยังมาจาก “ถังงบคนละใบ” เช่น มาตรการช่วยค่าไฟฟ้าผู้ประสบอุทกภัยใน 18 จังหวัด วงเงิน 1,696 ล้านบาท (ยกเว้นค่าไฟเดือนก.ย. 67 และลด 30% เดือนต.ค. 67 สำหรับครัวเรือน/กิจการขนาดเล็กที่เข้าเกณฑ์) รวมถึงงบขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นในเชียงรายที่เคยอนุมัติ 49.92 ล้านบาท เพื่อช่วยเหลือเร่งด่วน และงบซ่อมทาง–แหล่งน้ำในจังหวัดอื่นที่ ครม. อนุมัติในช่วงเม.ย.–พ.ค. 2568 สะท้อน “ภาพใหญ่” ว่า การจัดการภัยพิบัติไทยยังเดินด้วยหลายกลไกพร้อมกัน

“18 โครงการ” ที่ได้รับไฟเขียว ซ่อมกายภาพ–ยกเครื่องเมือง–ปลุกเศรษฐกิจ

การจัดชุดฟื้นฟูครั้งนี้ครอบคลุม สามมิติหลัก ดังนี้

1) โครงสร้างพื้นฐาน (รวม ราว 264.49 ล้านบาท)

ซ่อม–เสริมระบบคมนาคมและป้องกันตลิ่งในจุดวิกฤต โดยมีงานเด่น ได้แก่

• ฟื้นฟู–ป้องกันทางหลวงหมายเลข 131 (กม. 8+700–9+300) วงเงิน 45.00 ล้านบาท – เส้นทางหลักที่รับภาระการสัญจรเมือง–ชานเมือง
• ฟื้นฟูทางหลวง 1232 ช่วงอนุสาวรีย์พ่อขุนเม็งราย–เวียงชัย (กม. 0+000–2+000) วงเงิน 45.00 ล้านบาท – เส้นทางเศรษฐกิจสำคัญของตัวจังหวัด
• ซ่อมถนน–รางระบายน้ำในชุมชนแม่สาย หลายจุด: เหมืองแดง (52.23 ล้านบาท), ไม้ลุงขน (53.20 ล้านบาท), เกาะทราย (24.04 ล้านบาท), ป่ายางชุม (12.18 ล้านบาท), สายลมจอย–ดอยเวา (12.18 ล้านบาท) — โฟกัสจ่อจุดน้ำหลากซ้ำซาก
• ถนนเลียบคลองชลประทาน (ริมกก, อ.เมือง) 3.28 ล้านบาท และ ปรับผิวจราจร–ฟุตปาธถนนไกรสรสิทธิ์ 1.80 ล้านบาท เพื่อคืนสภาพความปลอดภัย
• ซ่อมเขื่อนป้องกันตลิ่งริมแม่น้ำกก (สวนสาธารณะฝั่งหมิ่น–ร่องเสือเต้น–ป่าแดง) 25.00 ล้านบาท และ เขื่อนสวนสาธารณะเกาะลอย 14.23 ล้านบาท — เพิ่มเกราะกันน้ำกัดเซาะพื้นที่สาธารณะ
• เพิ่มประสิทธิภาพระบายน้ำ เขตเทศบาลนครเชียงราย 17.63 ล้านบาท — ช่วย “คอขวด” เมืองชั้นในให้ระบายทันฝน

หมายเหตุสำคัญ ยังมีโครงการ ก่อสร้างเขื่อนป้องกันตลิ่งริมแม่น้ำกก (หมู่บ้านธนารักษ์, อ.เมือง) วงเงิน 29.10 ล้านบาท ที่ยัง “ไม่เข้าแพ็กเกจ” เพราะอยู่ระหว่างขออนุญาตใช้ที่ราชพัสดุจากกรมธนารักษ์ หากผ่านจะสามารถเสนอของบในขั้นตอนต่อไปได้

เชียงรายเปิดปฏิบัติการ “เชียงรายฟ้าใส ไร้สิ่งมอมเมา” ลุยตรวจ–จับร้านกัญชา–น้ำกระท่อมปรุงใกล้โรงพยาบาลและสถานศึกษา หลังร้องเรียนขายให้เยาวชนไม่สนกฎหมาย

เชียงราย, 27 สิงหาคม 2568 —ช่องว่างการกำกับดูแล “พืชกระท่อม–กัญชา” หลังปลดล็อกในระดับประเทศ กลายเป็นโจทย์ยากของจังหวัดท่องเที่ยว–การค้าชายแดนอย่างเชียงราย เมื่อธุรกิจบางส่วนฉวยโอกาสตั้งร้านในทำเลอ่อนไหวและขายให้กลุ่มเปราะบาง โดยเฉพาะเยาวชน ประเด็นนี้ไม่ใช่แค่กฎหมายลายลักษณ์อักษร แต่คือ “สมดุลใหม่” ระหว่างสุขภาพสาธารณะ เศรษฐกิจท้องถิ่น และความปลอดภัยชุมชน ข่าวชิ้นนี้พาไล่เรียงจากเสียงร้องเรียนของพ่อแม่–ครู สู่การบูรณาการ “ฝ่ายปกครอง–สาธารณสุข–ตำรวจ” ลงพื้นที่จริง พร้อมคลี่ให้เห็นปมกฎหมาย–ทางปฏิบัติที่ต้องเร่งปิด และข้อเสนอเพื่อให้ธุรกิจอยู่ได้–เด็กปลอดภัย–เมืองไม่เสื่อมโทรม

เสียงจากผู้ปกครอง–ครู จุดชนวน “เช็คตรง–จับจริง” ใจกลางเมือง

เมื่อเวลา 15.00 น. วันที่ 27 ส.ค. 2568 ภายใต้คำสั่งการของ นายชรินทร์ ทองสุข ผู้ว่าราชการจังหวัดเชียงราย ชุดปฏิบัติการผสมจาก ที่ทำการปกครองจังหวัดเชียงราย (กลุ่มงานความมั่นคง), สำนักงานสาธารณสุขจังหวัดเชียงราย, ที่ทำการปกครองอำเภอเมืองเชียงราย และ สถานีตำรวจภูธรเมืองเชียงราย ได้เข้าตรวจสอบและบังคับใช้กฎหมายกับสถานประกอบการร้านจำหน่ายกัญชา “#ใจแลกใจ” ซึ่งตั้งอยู่บริเวณสี่แยกหลัง โรงพยาบาลเชียงรายประชานุเคราะห์ — ทำเลที่มีทั้งโรงพยาบาลและสถานศึกษากระจุกหนาแน่น

เบื้องหลังการลงพื้นที่ครั้งนี้ เริ่มจาก ข้อร้องเรียนต่อเนื่อง ของผู้ปกครองและสถานศึกษาในย่านดังกล่าว ระบุพฤติการณ์จำหน่าย ช่อดอกกัญชา และ น้ำต้มใบกระท่อมปรุงรส ให้แก่นักเรียน–เยาวชน อย่างเปิดเผย ตลอดทั้งกลางวันและยามวิกาล จนเกิดปัญหามั่วสุมใกล้ชุมชน ซึ่งสร้างแรงกดดันให้หน่วยงานที่เกี่ยวข้องต้อง “ตรวจ–ตัด–เตือน” แบบเร่งด่วน

ทำเลอ่อนไหว–พฤติการณ์ชัด–ดื่มผสมปรุงรส ขายง่าย ราคางาม

จากการตรวจค้น เจ้าหน้าที่พบว่าร้านดังกล่าวตั้งอยู่ ไม่ถึง 200 เมตร จากโรงพยาบาลและสถานศึกษา ถือเป็น ทำเลเสี่ยงต่อการเข้าถึงของเยาวชนและผู้ป่วย แม้ทางร้าน อ้างมีใบอนุญาตจำหน่ายกัญชา แต่พบ การจำหน่าย “น้ำกระท่อมปรุง” เป็นกิจวัตร ทั้งในรูปแบบเครื่องดื่มปรุงแต่งรสชาติ ซึ่งเป็น ผลิตภัณฑ์ที่อยู่ภายใต้ข้อห้ามของกฎหมายอาหาร และหลักเกณฑ์ของกระทรวงสาธารณสุข

ที่น่าห่วงยิ่งกว่า คือ การไม่ตรวจสอบอายุผู้ซื้อ และ ไม่เรียกดูใบสั่งแพทย์/ใบรับรองแพทย์ ตามแนวทางที่หน่วยงานสาธารณสุขกำหนดสำหรับการใช้ประโยชน์ทางการแพทย์ ส่งผลให้ นักเรียน–เยาวชนเข้าถึงได้ง่าย และมีรายงานจากชุมชนว่า มีการรวมกลุ่มมั่วสุม หลังซื้อออกจากร้าน ทั้งในช่วงหลังเลิกเรียนและยามค่ำคืน

คำให้การและของกลาง: ผู้จัดการยอมรับ “ขายจริง–ไม่คัดกรอง” รายได้วันละหลักหมื่น

ภายในร้าน เจ้าหน้าที่ควบคุมตัว นายวิจิตรศักดิ์ (นามสมมติ) อายุ 27 ปี แสดงตนเป็นผู้จัดการและผู้จำหน่าย นายวิจิตรศักดิ์ รับสารภาพในที่เกิดเหตุ ว่ามีการจำหน่ายทั้งช่อดอกกัญชาและน้ำต้มใบกระท่อมปรุง โดยไม่สอบถามอายุ–ไม่เรียกใบสั่งแพทย์ พร้อมให้ข้อมูลเชิงธุรกิจว่า มีรายได้เฉลี่ยวันละ 10,000–15,000 บาท สะท้อน เม็ดเงินหมุนเวียน ของธุรกิจที่อาศัยช่องว่างกำกับดูแลได้อย่างชัดเจน

เจ้าหน้าที่จึงรวบรวม ของกลาง และแจ้งข้อกล่าวหา 2 กระทงหลัก ได้แก่

1. จำหน่ายอาหารที่ห้ามจำหน่าย (กรณี “น้ำกระท่อมปรุง”) — โทษจำคุก 6 เดือน–2 ปี และปรับ 5,000–20,000 บาท ตามกฎหมายอาหารและประกาศที่เกี่ยวข้องของกระทรวงสาธารณสุข
2. ตั้งสถานที่จำหน่ายอาหารโดยไม่มีหนังสือรับรองฯ — โทษจำคุก ไม่เกิน 3 เดือน หรือปรับ ไม่เกิน 25,000 บาท ตามกฎหมายว่าด้วยการสาธารณสุข

ภายหลังการแจ้งข้อหา เจ้าหน้าที่นำตัวผู้ต้องหาและของกลาง ส่งพนักงานสอบสวน สภ.เมืองเชียงราย เพื่อดำเนินคดีตามขั้นตอน

คลายปมกฎหมาย “ปลดล็อกไม่ใช่เสรี” และทำไม “น้ำกระท่อมปรุง” ยังผิด

การปลดล็อกพืชกระท่อมและกัญชาในช่วงที่ผ่านมา มิได้หมายถึงเสรีภาพเต็มรูปแบบ การจำหน่าย–โฆษณา–รูปแบบผลิตภัณฑ์ และ “กลุ่มเปราะบาง” (เช่น ผู้มีอายุต่ำกว่า 20 ปี, หญิงตั้งครรภ์/ให้นมบุตร) ยังถูก จำกัดและห้าม หลายประการ โดยเฉพาะฝั่งอาหาร–เครื่องดื่ม ซึ่งอยู่ภายใต้ พระราชบัญญัติอาหาร พ.ศ. 2522 และ ประกาศกระทรวงสาธารณสุข ที่ระบุ รายการอาหารต้องห้ามผลิต–นำเข้า–จำหน่าย อย่างชัดเจน

• “น้ำกระท่อมปรุง” จัดเป็น อาหาร/เครื่องดื่มที่ห้ามผลิต–นำเข้า–จำหน่าย เพราะอยู่ในประเภทผลิตภัณฑ์ที่มี ความเสี่ยงต่อสุขภาพ และ ความเข้มข้นของสารออกฤทธิ์ ควบคุมไม่ได้จากการต้ม–ปรุง–ผสม
• การจำหน่าย ช่อดอกกัญชา ต้องดำเนินการภายใต้ หลักเกณฑ์เฉพาะ (เช่น การแสดงข้อความคำเตือน, ข้อห้ามขายให้ผู้มีอายุต่ำกว่าเกณฑ์, ข้อจำกัดสถานที่ขาย–บริโภค) รวมถึง การใช้ประโยชน์ทางการแพทย์ ที่ต้องมี ผู้ประกอบวิชาชีพ/สถานพยาบาลที่ได้รับอนุญาต กำกับดูแล
• ทำเลตั้งร้าน ใกล้ โรงพยาบาล–สถานศึกษา–ชุมชน หลายจังหวัดและท้องถิ่นมี ข้อบัญญัติ/คำสั่ง กำกับระยะห่าง/เขตห้าม เพื่อป้องกันการเข้าถึงของเยาวชน แม้ “ระยะเมตร” จะต่างกันตามข้อกำหนดแต่ละพื้นที่ ใจกลางเมืองเชียงราย ก็ถือเป็น “เขตอ่อนไหว” ที่หน่วยงานต้องพิจารณาเข้ม

ความจริงสำคัญคือ การใช้ประโยชน์เชิงการแพทย์ กับ การค้าเชิงเสพ มี “เส้นบาง ๆ” คั่นอยู่ที่ เครื่องมือกำกับ–ความรับผิดชอบผู้ประกอบการ–การบังคับใช้กฎหมายเชิงพื้นที่ กรณีร้านดังกล่าวจึงถูกดำเนินคดีในส่วนที่ กฎหมายกำหนดชัด คือผลิตภัณฑ์อาหารต้องห้าม และการตั้งสถานจำหน่ายโดยไม่มีหนังสือรับรอง

มุมสังคม ทำไม “ร้านใกล้โรงพยาบาล–สถานศึกษา” เสี่ยงเป็นพิเศษ

เชียงรายเป็นเมืองที่มีทั้ง โรงเรียน–มหาวิทยาลัย–โรงพยาบาล กระจุกในรัศมีไม่กี่กิโลเมตรจากศูนย์กลางเมือง การมีร้านจำหน่ายผลิตภัณฑ์ที่อาจก่อ ผลกระทบต่อพฤติกรรม/สุขภาพ อยู่ ในรัศมีเดินถึง ย่อมเพิ่มโอกาสเข้าถึงของเยาวชน อย่างก้าวกระโดด ยิ่งเมื่อ ไม่มีการคัดกรองอายุ ตามที่พบในคดีนี้

ประเด็นนี้สัมพันธ์กับ ทฤษฎี “ความพร้อมใช้งาน–ราคาย่อมเยา–การยอมรับทางสังคม” (Availability–Affordability–Acceptability) ซึ่งระบุว่า หาก มีของ–ราคาไม่แพง–สังคมไม่ห้าม อัตราการทดลองใช้ในเยาวชนจะ พุ่งขึ้น แนวทางสาธารณสุขจึงมักใช้ การจำกัดทำเล และ การบังคับใช้เข้มกับผู้ขาย เป็น “ด่านหน้า” ป้องกัน ก่อนจะค่อย ๆ เสริมด้วย การให้ความรู้ ครู–ผู้ปกครอง–นักเรียน เพื่อสร้าง “ภูมิคุ้มกันทางข้อมูล”

ภาพรวมการปฏิบัติการบูรณาการ–ปิดช่องโหว่–ปักหมุดมาตรฐานใหม่

การลงพื้นที่ครั้งนี้สะท้อน สามยุทธศาสตร์หลัก ของจังหวัดเชียงราย

1. เชิงรุก (Proactive): ใช้ ข้อร้องเรียน เป็นสัญญาณเตือน ร่วมบูรณาการฝ่ายปกครอง–สาธารณสุข–ตำรวจ ตรวจจริง–จับจริง
2. เชิงกฎหมาย (Enforcement): ชี้เป้า บทบัญญัติที่ชัดเจน (อาหารต้องห้าม, การตั้งสถานที่จำหน่ายโดยไม่มีหนังสือรับรอง) เพื่อ ดำเนินคดีได้ทันที ลดการตีความ
3. เชิงระบบ (Systemic): หลังคดีนี้ สาธารณสุขจังหวัด เตรียม สั่งพักใช้ใบอนุญาต/ทบทวนเงื่อนไข และแจ้งมาตรการ “เข้ม” ไปยังผู้ประกอบการในพื้นที่ ตั้งจุดเสี่ยง พร้อม สุ่มตรวจ ต่อเนื่อง

เจ้าหน้าที่ชี้ว่า สัญญาณจากคดีนี้ ไม่ใช่เพียง “ปิดร้านหนึ่ง” แต่คือ “เปิดมาตรฐานใหม่ทั้งเมือง” — ร้านใดตั้งอยู่ใน ทำเลอ่อนไหว หรือ ละเลยการคัดกรองอายุ จะถูก เพ่งเล็ง–สุ่มตรวจ–ปรับปรุงหรือปิด ตามกฎหมายและดุลพินิจเชิงพื้นที่

เสริมเกราะป้องกัน 5 แนวทางลดเสี่ยงเชิงพื้นที่–ชุมชน

เพื่อให้ “ธุรกิจเดิน–เด็กปลอดภัย–เมืองไม่เสื่อมโทรม” ผู้เชี่ยวชาญด้านนโยบายสาธารณสุขในพื้นที่เสนอแนวทางที่ ทำได้ทันที ดังนี้

• กำหนดโซนนิ่ง/ระยะห่าง รอบสถานศึกษา–โรงพยาบาล–ศูนย์เยาวชน โดยออกเป็น คำสั่ง/ข้อบัญญัติท้องถิ่น ที่อ่านง่าย–บังคับใช้ได้จริง
• บังคับป้ายคำเตือน–ข้อห้ามขาย ที่จุดขายทุกร้าน (เช่น ไม่ขายให้ผู้มีอายุต่ำกว่า 20 ปี/หญิงตั้งครรภ์/ให้นมบุตร) พร้อม กล้องบันทึก–ระบบสุ่มตรวจอายุ
• สุ่มตรวจเชิงสารวิเคราะห์ สำหรับผลิตภัณฑ์น้ำกระท่อม–กัญชาปรุงแต่ง เพื่อเช็ก ความเข้มข้นสารออกฤทธิ์ และ การปนเปื้อน
• ตั้งช่องร้องเรียนออนไลน์ เชื่อม ฝ่ายปกครอง–สาธารณสุข–ตำรวจ ตอบสนองภายใน 24–48 ชม.
• จัดชุดเคลื่อนที่เร็ว (Rapid Response) ลงพื้นที่ หลังเลิกเรียน–ยามวิกาล ในจุดเสี่ยง เพื่อตัดวงจร มั่วสุม–เสพผสม

มองไกลกว่าคดี เมื่อ “ความรับผิดชอบของผู้ประกอบการ” คือเส้นแบ่ง

บทเรียนจากกรณีนี้ตอกย้ำว่า ผู้ประกอบการที่ปรับตัวรับกติกา ยังเดินธุรกิจได้ โดยเฉพาะร้านที่เน้น สินค้าเชิงสุขภาพ–กึ่งการแพทย์ และมี มาตรการคัดกรอง–ป้องกันเยาวชน ที่เข้มงวด ในทางกลับกัน ผู้ที่อาศัยช่องว่าง ขายให้กลุ่มเปราะบาง–ตั้งร้านใกล้แหล่งเสี่ยง–ปรุงแต่งผลิตภัณฑ์ต้องห้าม ย่อมเผชิญ ต้นทุนทางกฎหมาย–ชื่อเสียง–ความเชื่อมั่น ที่สูงกว่าผลตอบแทนในระยะยาว

หรือกล่าวให้ชัด “ปลดล็อกไม่ใช่ปล่อยเสรี” เมืองจะเดินหน้าได้ เมื่อ ทุกฝ่ายแสดงความรับผิดชอบ ตามบทบาท — รัฐออกกติกาชัด–บังคับใช้จริง, ธุรกิจค้าขายอย่างใจเข็มทิศสาธารณสุข, ครู–พ่อแม่สื่อสารกับเด็กเรื่องความเสี่ยง และชุมชนช่วยกัน เฝ้าระวังเชิงสร้างสรรค์

เชียงรายปักหมุด “ฟ้าใส” ด้วยกฎหมายที่ทำงาน–ชุมชนที่ไม่นิ่งเฉย

คดี “#ใจแลกใจ” ไม่ใช่เพียงภาพจับกุมรายวัน แต่คือ จุดเปลี่ยนเชิงสัญลักษณ์ ว่าเชียงรายกำลังก้าวสู่ มาตรฐานเมืองปลอดภัยสำหรับเยาวชน ด้วย 3 กลไกขับเคลื่อนพร้อมกัน—ชุมชนร้องเรียนอย่างมีหลักฐาน, รัฐบังคับใช้กฎหมายชัด–รวดเร็ว, และ สาธารณสุขวางเงื่อนไข–สั่งพักใบอนุญาตเมื่อจำเป็น สิ่งสำคัญคือ ความต่อเนื่อง: สุ่มตรวจ–สื่อสาร–ทำให้เห็นผลของการทำผิด (โทษ–ค่าปรับ–ปิด) และผลของการทำถูก (อยู่ได้–เชื่อถือได้)

หากรักษา “วินัยใหม่” นี้ไว้ได้ยาว ๆ เชียงรายจะไม่เพียง “ฟ้าใส” ต่อหน้ากล้องในวันจับกุม แต่จะ ใสจริง ในชีวิตประจำวันของเด็ก ๆ ครู พ่อแม่ และผู้ป่วยรอบโรงพยาบาล–สถานศึกษา ซึ่งคือ หัวใจแท้ของเมืองน่าอยู่

ก้าวยาวสู่ความมั่นคง! แม่สายเตรียมย้ายชุมชนริมน้ำ จัดสรรที่ดินโรงงานยาสูบสร้างบ้านใหม่

แม่สายเมืองหน้าด่านเศรษฐกิจ เชียงรายผลักดันแผนแก้ปัญหาอุทกภัยระยะยาวแบบระบบ ตั้งแต่ “ขยายลำน้ำก่อสร้างคันกันน้ำจัดระเบียบริมตลิ่งย้ายชุมชนเสี่ยง” สู่การตั้งถิ่นฐานใหม่ผ่าน โครงการบ้านมั่นคง บนที่ดินโรงงานยาสูบ (ที่ราชพัสดุ)

วิเคราะห์ข้อมูลเบื้องต้น

• ตัวเลขชวนคิด: เขตพัฒนาเศรษฐกิจพิเศษแม่สายครอบคลุม 8 ตำบล พื้นที่ 304.78 ตร.กม. (ราว 190,487.5 ไร่) เคยมี น้ำท่วมใหญ่ ก.ย.–ต.ค. 2567 สร้างความเสียหายทางเศรษฐกิจกว่า 6,000 ล้านบาท; แม่น้ำสายแคบลงจาก 70–80 ม. เหลือ <20 ม. ใต้สะพานมิตรภาพฯ แห่งที่ 1; พบการรุกล้ำลำน้ำ ฝั่งไทย 45 จุด/ฝั่งเมียนมา 33 จุด (เมียนมารื้อถอนแล้ว 20 จุด); แผนวิศวกรรมตั้งเป้า “ขยายลำน้ำ ≥50 ม. + คันยกระดับ สูงรวม ~3 ม. กว้าง 9 ม. ระยะทาง 3,960 ม. รองรับน้ำหลาก ~430 ม³/วินาที” พร้อมกรอบก่อสร้างเบื้องต้น ~2,000 ล้านบาท และสำรวจ–ออกแบบ 24 ล้านบาท
• ปมชี้ขาด: ความพร้อมในการ “ย้าย–เยียวยา–จัดสรรที่อยู่อาศัยใหม่” ของ 843 หลังคาเรือน ริมน้ำ และการประสานข้ามพรมแดนกับเมียนมาเพื่อแก้ที่ ต้นน้ำตะกอนมลพิษโลหะหนัก
• กุญแจสู่การคลี่คลาย: ใช้ที่ราชพัสดุโรงงานยาสูบ ประมาณ 70 ไร่ ในเขตเทศบาล ติดเมือง–พ้นแนวท่วม ทำ “บ้านมั่นคง” (สิทธิอยู่ เช่าที่ราชพัสดุ/กู้สหกรณ์สร้างบ้าน ~280,000–400,000 บาท ต่อหน่วย ขึ้นกับแบบและพื้นที่) โดย พอช. เป็นแม่งานภาคสังคม ร่วมกับ กรมโยธาฯ–กรมธนารักษ์–จังหวัดเชียงราย

 “ขยับเมืองหนีน้ำ” แม่สายเดินหน้าแผนใหญ่ขยายลำน้ำ สร้างคันกันน้ำ ย้ายชุมชนเสี่ยง สู่ ‘บ้านมั่นคง’ บนที่ดินโรงงานยาสูบ

เชียงราย, 24 สิงหาคม 2568 — ยามฝนหลงฤดูซัดกระหน่ำเหนือดอยแม่สายในคืนหนึ่ง น้ำขุ่นจัดไหลทะลักผ่านช่องแคบใต้สะพานมิตรภาพไทย–เมียนมา แห่งที่ 1 ก่อนจะแผ่ซ่านเข้าเขตตลาดและชุมชนริมน้ำในเวลาไม่กี่สิบนาที เป็นภาพที่คนในพื้นที่เรียกติดปากว่า “มาเร็ว–ลงไว–ทิ้งโคลน” และเป็นสัญญาณเตือนว่าต้นทุนการอยู่ร่วมกับสายน้ำในเมืองหน้าด่านเศรษฐกิจแห่งนี้ “เปลี่ยนไป” แล้ว

หนึ่งปีให้หลังจาก เหตุอุทกภัยใหญ่ ก.ย.–ต.ค. 2567 ที่ก่อความเสียหายทางเศรษฐกิจประเมินค่ากว่า 6,000 ล้านบาท แม่สายเดินมาถึงจุดตัดสินใจสำคัญ: จะ “ซ่อมความเสียหาย” เป็นครั้ง ๆ แบบเดิม หรือ “ยกเครื่องทั้งระบบ” แม่น้ำ–ตลิ่ง–เมือง–ชุมชน ให้สอดคล้องกับภูมิประเทศเสี่ยงน้ำและความจริงใหม่ของสภาพภูมิอากาศ

คำตอบเริ่มชัด เมื่อแผนงานชุดใหญ่ที่รัฐบาลมอบหมายให้ กรมโยธาธิการและผังเมือง (โยธาฯ) เป็นแกนกลาง กำหนดภาพรวมตั้งแต่ ขยายหน้าตัดแม่น้ำสาย ให้กว้าง ไม่น้อยกว่า 50 เมตร, ก่อสร้างคันป้องกันน้ำหลาก–โคลน ระยะทาง 3,960 เมตร ยกระดับความสูงรวมราว 3 เมตร (คันดิน 2 ม. + ผนังคอนกรีต 1 ม.) พร้อม ย้ายรื้อสิ่งปลูกสร้างรุกล้ำ และจัดระเบียบพื้นที่ริมตลิ่งทั้งสองฝั่ง เพื่อให้ระบบระบายน้ำรองรับอัตราการไหล ประมาณ 430 ลูกบาศก์เมตรต่อวินาที ได้อย่างมีเสถียรภาพ โดยวางกรอบงบประมาณก่อสร้างเบื้องต้นราว 2,000 ล้านบาท และวงเงินศึกษาสำรวจ–ออกแบบ 24 ล้านบาท เพื่อเร่งงานเตรียมการในช่วง 8 เดือน ข้างหน้า

“เร่งศึกษารูปแบบก่อสร้างให้จบเร็วที่สุด แต่ย้ำว่านี่เป็น โครงการระยะยาว โดยเฉพาะการย้ายบ้านเรือนกว่า 800 หลัง ไม่อาจแล้วเสร็จภายในฤดูฝนนี้หรือปีหน้า” ข้อความตามการชี้แจงของ นายพงษ์นรา เย็นยิ่ง อธิบดีกรมโยธาธิการและผังเมือง

เมื่อ “แม่น้ำแคบ–ตะกอนหนา–กิจกรรมมนุษย์เร่งวิกฤต”

หากถอยออกมาดูทั้งลุ่มน้ำ ภาพใหญ่ของแม่สายคือเมืองชายแดนที่ตั้งอยู่บน เนินตะกอนรูปพัด (alluvial fan) อันเป็นพื้นที่เสี่ยงน้ำหลากโดยธรรมชาติ เมื่อประกอบกับลักษณะลำน้ำที่ แคบลงต่อเนื่องจาก 70–80 เมตร เหลือ ไม่ถึง 20 เมตร บริเวณใต้สะพานมิตรภาพฯ แห่งที่ 1 ความสามารถระบายน้ำย่อมลดฮวบ ขณะเดียวกัน “แรงเร่ง” จากกิจกรรมมนุษย์ทำให้วิกฤตรุนแรงขึ้นอย่างเห็นได้ชัด

• การเปิดหน้าดิน–ทำลายป่าต้นน้ำในรัฐฉาน (เมียนมา) เพื่อเกษตรและเหมือง สร้างมวลตะกอนพัดพาลงลำน้ำสาย เมื่อหน้าตัดลำน้ำแคบ–ความลาดชันในช่วงเมืองต่ำ ตะกอนจึง ตกทับถมรวดเร็ว เกิดปรากฏการณ์ที่คนท้องถิ่นเปรียบว่า “สึนามิโคลน” นั่นคือไม่ใช่เพียงน้ำ แต่เป็น น้ำ+โคลน ที่ลากเศษซากลงสู่เขตชุมชน
• การรุกล้ำลำน้ำ–ก่อสิ่งปลูกสร้างริมตลิ่ง พบจุดรุกล้ำ ฝั่งไทย 45 จุด และ ฝั่งเมียนมา 33 จุด โดย ฝ่ายเมียนมารื้อถอนไปแล้ว 20 จุด ฝั่งไทยก็ประกาศเดินหน้าเช่นกัน การรุกล้ำเหล่านี้ทำให้พื้นที่หน้าตัดลำน้ำหายไป ก่อ “คอขวด” หลายช่วง และเป็นอุปสรรคต่อวิธีแก้ทางวิศวกรรม
• มลพิษจากเหมืองต้นน้ำ โดยเฉพาะการปนเปื้อน สารหนู (Arsenic) และโลหะหนักในบางจุดของแม่น้ำสาย—ประเด็นที่เกี่ยวพันกับสุขภาพชุมชนและระบบนิเวศ และต้องการความร่วมมือข้ามพรมแดนในการแก้ที่ต้นทาง

สทนช.ลงพื้นที่เชียงราย “คุมเข้มก่อนน้ำมา” สั่งเร่งซ่อมพนังกั้นน้ำแม่สายให้ทัน 24 ส.ค. ย้ำสื่อสารมาตรฐานคุณภาพน้ำตามการใช้งาน–พร่องน้ำอ่าง–เตือนภัยเชิงรุก รับมือฝนพีค ส.ค.–ก.ย.

เชียงราย, 19 สิงหาคม 2568 — ยามสายของวันประชุมที่ศาลากลางจังหวัดเชียงราย แผนที่ลุ่มน้ำโขงเหนือขนาดใหญ่ถูกคลี่บนโต๊ะ กราฟคาดการณ์ฝน–ความชื้นในดิน–ระดับน้ำท่า เชื่อมโยงเข้ากับไทม์ไลน์ “งานซ่อมพนัง” ที่กำลังเดินหน้าในอำเภอแม่สาย ภาพทั้งหมดสะท้อนโจทย์เดียวกัน—รับมือฝนระลอกพีกปลายสิงหาคม–กันยายน ให้ทันก่อน “น้ำมา” และจำกัดความเสี่ยงซ้ำรอยน้ำหลากปีที่ผ่านมา

การลงพื้นที่ครั้งนี้นำโดย ดร.สุรสีห์ กิตติมณฑล เลขาธิการสำนักงานทรัพยากรน้ำแห่งชาติ (สทนช.) ในฐานะประธานการประชุม คณะทำงานอำนวยการบริหารจัดการน้ำส่วนหน้าในพื้นที่เสี่ยงอุทกภัยลุ่มน้ำโขงเหนือ ครั้งที่ 10/2568 โดยมีผู้แทนจังหวัด ผู้บริหารท้องถิ่น หน่วยงานด้านพยากรณ์อากาศและภูมิสารสนเทศ รวมถึงภาคส่วนปฏิบัติการในพื้นที่เข้าร่วมอย่างพร้อมเพรียง สาระสำคัญคือ คำสั่งเร่งด่วนซ่อมเสริมพนังกั้นน้ำแม่น้ำสายให้แล้วเสร็จภายในวันที่ 24 สิงหาคมนี้ เพื่อ “ล็อกความเสี่ยง” ก่อนความชื้นสะสมในดินและฝนใหม่จะผนวกกันเป็นน้ำหลากรอบใหม่

ดร.สุรสีห์ ระบุว่า สถานการณ์เฝ้าระวังได้รับการติดตาม รายวัน โดย นายประเสริฐ จันทรรวงทอง รองนายกรัฐมนตรี และ รมว.ดิจิทัลเพื่อเศรษฐกิจและสังคม ในฐานะผู้กำกับติดตามจุดเสี่ยงสำคัญของลุ่มน้ำโขงเหนือ เพื่อให้การสั่งการ–การสนับสนุน–และการแจ้งเตือนประชาชน ทันเวลา–ตรงจุด–ใช้การได้จริง ไม่ใช่เพียงเอกสารเตือนภัย

พายุปลายสิงหาเหตุผลของ “เส้นตาย 24 ส.ค.”

กรมอุตุนิยมวิทยา ชี้ว่า ตั้งแต่ 24 สิงหาคม 2568 เป็นต้นไป ปริมาณฝนในลุ่มน้ำโขงเหนือมีแนวโน้ม เพิ่มสูงขึ้น ขณะเดียวกันภาพวิเคราะห์บรรยากาศแสดง หย่อมความกดอากาศต่ำกำลังแรง ที่อาจพัฒนาเป็นพายุโซนร้อนปลายเดือน—สถานการณ์ที่ต้องระวังเป็นพิเศษ เพราะ ค่าความชื้นในดินสูง อยู่แล้วจากฝนหลายระลอกก่อนหน้า เมื่อฝนก้อนใหม่ตกซ้ำลงมา น้ำฝนจะ ซึมดินได้ต่ำ–กลายเป็นน้ำท่าเร็ว–ไหลลงลำน้ำ สร้างยอดคลื่นระดับน้ำ (peak) ที่ สูงและมาไว กว่าปกติ

ถ้าพนัง–ฝาย–คอสะพาน ยังซ่อมไม่เสร็จ หรืออ่อนแรง จุดเปราะบางจะกลายเป็น ช่องทางน้ำพุ่ง เพิ่มความเสียหายแบบลูกโซ่ การกำหนดเส้นตาย 24 ส.ค. จึงไม่ใช่ตัวเลขลอย ๆ แต่ยึดโยงกับ หน้าต่างเวลา (window) ระหว่าง “ฝนเดิมยังไม่ระบายหมด” กับ “ฝนใหม่กำลังเข้า” ให้มี กันชน (buffer) เพียงพอ

คำถามชวนคิด ใน 72 ชั่วโมงหลังฝนหนัก จังหวะ “พร่องน้ำ–ปิดช่องโหว่–เสริมจุดอ่อน” จะทำได้เร็วพอหรือไม่? และการซ้อมแผนอพยพในชุมชนริมน้ำที่เคยถูกน้ำท่วมซ้ำมีความพร้อมแค่ไหน?

แม่สายคือจุดยุทธศาสตร์ พนังที่ต้องแข็งแรงก่อนฝนใหญ่

อำเภอแม่สาย คือแนวหน้ารับน้ำฝั่งเหนือ ก่อนที่น้ำจะไหลสู่ แม่น้ำสาย–แม่น้ำรวก–และแม่น้ำกก ต่อไป การลงพื้นที่ร่วมกับ นายวรายุทธ ค่อมบุญ นายอำเภอแม่สาย และหน่วยงานท้องถิ่น จึงเจาะจงประเด็น พนังกั้นน้ำที่ชำรุด จากรอบน้ำหลากที่ผ่านมา สาระหลักของคำสั่งคือ

• เร่ง งานโครงสร้าง: อุดรอยรั่ว–เสริมเขื่อนดิน–ปูแผ่นใยทางวิศวกรรม (geotextile) จุดวิกฤติ
• คอสะพาน–ท่อระบายน้ำ: ตรวจโครงสร้างฐานราก–เคลียร์เศษวัสดุตัน–ติดตั้งรางระบายน้ำชั่วคราว
• เครื่องจักรกล: วางเครื่องสูบน้ำ–รถดูดโคลน–รถแบ็กโฮ สแตนด์บาย จุดเสี่ยง
• เฝ้าระวัง 24 ชม.: ตั้งเวรยามริมน้ำ–ติดตั้งไม้บรรทัดวัดระดับ–รายงานเข้าศูนย์ทันทีหากระดับน้ำเปลี่ยนแปลงผิดปกติ

ทั้งหมดนี้ต้องอยู่ภายใต้กรอบ 24 ส.ค. เพื่อให้ แม่สาย—เมืองหน้าด่าน—ยืนให้มั่นก่อนสายฝนจะเข้าทั้งละลอก

เวทีเชียงรายชี้ชะตา “แม่น้ำกก–สาย–รวก–โขง” หลายภาคส่วนระดมสมองหาทางออกวิกฤตมลพิษข้ามพรมแดนจากเหมืองรัฐฉาน: จากสัญญาณเตือนวิทยาศาสตร์สู่แผนปฏิบัติการที่ต้องเดินหน้าเร็วและร่วมกัน

เชียงราย, 19 สิงหาคม 2568 — “ถ้าแม่น้ำคือเส้นเลือดของเมืองเหนือ แล้ววันนี้เลือดกำลังปนเปื้อนอะไรอยู่บ้าง?” คำถามทิ่มแทงใจนี้ไม่ใช่ถ้อยคำโฆษณาชวนเชื่อ แต่คือความจริงเชิงประจักษ์ที่กำลังกระเพื่อมจากชายแดนด้านตะวันตกของแม่น้ำโขง เมื่อสารโลหะหนักจากกิจกรรมเหมืองแร่ทองคำและแรร์เอิร์ทในรัฐฉาน ประเทศเมียนมา ไหลผ่านลำห้วยและแม่น้ำสาขาเข้าสู่ผืนแผ่นดินไทย ส่งผลต่อเนื่องถึง ลุ่มน้ำกก–สาย–รวก–โขง ครอบคลุม อำเภอแม่อาย จังหวัดเชียงใหม่ และพื้นที่ 6 อำเภอของจังหวัดเชียงราย สถานการณ์นี้ไม่ได้เป็นเพียงตัวเลขบนรายงาน หากคือปัจจัยเสี่ยงต่อคุณภาพชีวิต สุขภาพ เศรษฐกิจฐานราก และนิเวศบริการของทั้งภูมิภาค

เมื่อเวลา 13.30 น. วันที่ 17 สิงหาคม 2568 ณ อาคารเรือนไม้หอม ไร่แม่ฟ้าหลวง อำเภอเมืองเชียงราย ได้มีการจัด เวทีสนทนาระดับจังหวัด เพื่อหาทางออกจากวิกฤตดังกล่าว โดยมี นายประเสริฐ จิตต์พลีชีพ รองผู้ว่าราชการจังหวัดเชียงราย เป็นแกนนำ พร้อมด้วย นายกองค์การบริหารส่วนจังหวัดเชียงราย นายกเทศมนตรีนครเชียงราย สมาชิกรัฐสภา สมาชิกวุฒิสภา นักวิชาการ ภาคประชาสังคม ชุมชนท้องถิ่น และเครือข่ายปกป้องแม่น้ำ เข้าร่วมอย่างคับคั่ง เป้าหมายคือ “ล้อมวงข้อมูล–หาฉันทามติ–กำหนดทิศทาง” ทั้งระยะเร่งด่วนและระยะยาว

จากสัญญาณวิทยาศาสตร์สู่ภาวะเร่งด่วนสาธารณะตัวเลขที่ต้องอ่านให้ขาด

กรมควบคุมมลพิษ (คพ.) รายงานว่าระดับ สารโลหะหนักอย่าง “ตะกั่ว” และ “แมงกานีส” ในบางจุดตรวจยังอยู่ในระดับสูงและมีแนวโน้มกระจายเป็นวงกว้าง ประเด็นน่ากังวลคือสารเหล่านี้ สะสมในห่วงโซ่อาหาร ได้ ทั้งในปลา พืชน้ำ และพืชไร่ริมน้ำ ขณะเดียวกันในช่วงฤดูฝน ความเสี่ยงการชะล้าง–พัดพา ยิ่งเพิ่ม การประเมินผลกระทบจึงไม่จำกัดเฉพาะ “คุณภาพน้ำดิบเพื่อผลิตประปา” แต่ครอบคลุม เกษตร–ประมง–ท่องเที่ยว–สุขภาพชุมชน ความเสียหายอาจไม่ส่งเสียงดังในวันเดียว แต่ค่อย ๆ กัดเซาะศักยภาพพื้นที่อย่างเงียบเชียบ

เวทีได้ตั้งคำถามชวนคิด 3 ข้อ ซึ่งเป็นกรอบวิเคราะห์สำคัญของวันนั้น:

1. น้ำดื่มน้ำใช้ ของครัวเรือนที่พึ่งพาแม่น้ำและบ่อบาดาลชายฝั่งน้ำ มีความเสี่ยงระดับใด และควร จัดหาน้ำดิบทางเลือก จากแหล่งใดทันที?
2. ห่วงโซ่อาหาร ตั้งแต่ผัก–ปลา–ข้าว–ของป่า มีรูปแบบเฝ้าระวัง–เก็บตัวอย่าง–แจ้งเตือนแบบ “รู้เร็ว–รู้ถูก–รู้ทัน” แล้วหรือยัง?
3. ในบริบท ภัยพิบัติ (น้ำป่า–น้ำหลาก) ที่กำลังเข้าสู่จุดพีกของปี เมือง–ชุมชนพร้อมแค่ไหน หาก น้ำหลากปนเปื้อน เข้าท่วมพื้นที่กว้าง?

เสียงจากเวทีชุดข้อเสนอ “เร่งด่วน–กึ่งเร่งด่วน–เชิงโครงสร้าง”

การระดมสมองนำไปสู่ข้อเสนอเชิงปฏิบัติการหลายประเด็น โดยสรุปแกนหลักได้ดังนี้

• จัดหาแหล่งน้ำดิบสำรอง/ทดแทน เพื่อผลิตประปาให้กับระบบประปาชุมชนที่เสี่ยงต่อการปนเปื้อน ลดความพึ่งพิงจากจุดน้ำแม่น้ำสายหลักในช่วงเฝ้าระวังเข้มข้น
• ตั้ง “ศูนย์ตรวจสอบมลพิษโลหะหนัก” ประจำจังหวัดเชียงราย ทำหน้าที่เป็น โหนดกลางข้อมูล เชื่อม คพ.–ศูนย์วิทยาศาสตร์การแพทย์–เกษตรจังหวัด–ประมงจังหวัด–อบจ.–เทศบาล/อบต. เพื่อทดสอบ–วิเคราะห์–สื่อสารผลอย่างมีมาตรฐานเดียวกัน
• เฝ้าระวังห่วงโซ่อาหาร โดย สุ่มเก็บตัวอย่าง “ปลา–ผลิตผลเกษตร–น้ำประปาหมู่บ้าน” รายเดือน พร้อมพัฒนา เกณฑ์สื่อสารความเสี่ยง ที่ชุมชนเข้าใจง่ายและนำไปใช้ได้จริง
• ทบทวนแนวนโยบาย “ฝายดักตะกอน” ให้รอบด้านทั้งวิศวกรรม–นิเวศ–การจัดการตะกอนพิษหลังจบภารกิจ ป้องกันการแก้ปัญหาที่ปลายเหตุโดยไม่จัดการต้นตอ
• แผนรับมือ “น้ำหลากปนเปื้อน” วาง จุดเฝ้าระวัง–จุดแจ้งเตือน–จุดพักคอยน้ำดิบ–ระบบแจกจ่ายน้ำสะอาดฉุกเฉิน ให้คล้องจองกับปฏิทินฝน–น้ำหลากของพื้นที่จริง

ในฝั่งสาธารณสุข องค์การบริหารส่วนจังหวัด (อบจ.) เชียงราย รายงานว่าได้จัดให้ โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบล (รพ.สต.) ในสังกัด อบจ. 19 แห่ง ครอบคลุม 7 อำเภอ เป็น “จุดรับ–คัดกรองผู้ได้รับผลกระทบด้านสุขภาพ” ตั้งแต่ เมษายน 2568 เป็นต้นมา ซึ่งจนถึงขณะนี้ ยังไม่พบผู้ป่วยที่ต้องรับการรักษา จากเหตุปนเปื้อนดังกล่าว ขณะเดียวกัน อบจ. เชียงรายร่วมกับ ศูนย์วิทยาศาสตร์การแพทย์ที่ 1/1 เชียงราย สำนักงานเกษตรจังหวัด และสำนักงานประมงจังหวัด เดินหน้าการ เก็บตัวอย่างปลา–น้ำประปาหมู่บ้าน–พืช ใน 7 อำเภอ อย่างน้อย เดือนละ 1 ครั้ง ตั้งแต่ พฤษภาคม 2568 เพื่อคง “หลักฐานเชิงประจักษ์ต่อเนื่อง” และแจ้งเตือนชุมชนทันเวลา

ข้ามพรมแดนด้วยการทูตหลายชั้น จากโต๊ะฉุกเฉินสู่กรอบพหุภาคี

เวทีได้สรุปไทม์ไลน์ “การขยับเขยื้อน” ของภาครัฐไทยที่ขยายตัวจาก ระดับจังหวัด–หน่วยงานกลาง–การทูตทวิภาคี–สู่กรอบพหุภาคี ดังนี้

• 30 เม.ย. 2568: ภาคประชาชนจาก 13 ชุมชน ยื่นหนังสือต่อผู้ว่าราชการจังหวัดเชียงราย ร้องให้เร่งตรวจสอบคุณภาพน้ำ–ดิน–ผลผลิต และเปิดเผยผลอย่างโปร่งใส รัฐบาลจัดประชุมฉุกเฉินระดับสูงในวันเดียวกัน กำหนดให้หน่วยงานที่เกี่ยวข้องเร่งบูรณาการข้อมูล
• 15 พ.ค. 2568: ประชุมเตรียมความพร้อมทางเทคนิค ระหว่าง คพ. กรมกิจการชายแดนทหาร กรมเอเชียตะวันออก GISTDA กพร. เพื่อ บูรณาการข้อมูลสิ่งแวดล้อม–ภาพถ่ายดาวเทียม–ภูมิสารสนเทศ สำหรับใช้ประกอบการเจรจากับเมียนมา
• 30 มิ.ย. 2568: กำหนดการประชุม คณะผู้เชี่ยวชาญไทย–เมียนมา เพื่อวางแผนจัดการมลพิษ (รายละเอียดผลประชุมอยู่ระหว่างสรุป)
• 2–4 ก.ค. 2568: ยกระดับเรื่องเข้าสู่การประชุม คณะกรรมการชายแดนส่วนภูมิภาค (RBC) ซึ่งเป็นกลไกความร่วมมือทางทหารชายแดน เพื่อสร้าง ความเข้าใจร่วมด้านความมั่นคง–สิ่งแวดล้อม
• 21 ก.ค. 2568: สำนักงานทรัพยากรน้ำแห่งชาติ (สทนช.) ร่วมกับ คณะกรรมาธิการแม่น้ำโขง (MRC) จัดประชุมระดับภูมิภาคที่เชียงราย โดยมี ไทย–ลาว–กัมพูชา–เวียดนาม และ เมียนมา เข้าร่วมในฐานะ “ประเทศคู่เจรจา” เพื่อเริ่ม โครงการติดตามคุณภาพน้ำร่วมกัน
• ปลาย ส.ค. 2568: เตรียม หารือระดับรัฐมนตรี ไทย–เมียนมา ที่กรุงเนปยีดอ เพื่อยกระดับมาตรการร่วมที่ เป็นรูปธรรม ยิ่งขึ้น

การเดินหน้าตาม หลายสนาม–หลายสถาบัน สะท้อนความเข้าใจว่าโจทย์นี้ ไม่ใช่ปัญหาเชิงเทคนิคโดด ๆ หากแฝงความซับซ้อนด้าน อธิปไตยรัฐ–กลุ่มผู้ถืออาวุธในพื้นที่–แรงจูงใจทางเศรษฐกิจของผู้ลงทุนข้ามชาติ การใช้ กรอบพหุภาคี MRC จึงช่วย “เปิดไฟหน้า” ให้ประเด็นนี้อยู่ในการมองเห็นร่วมของภูมิภาคและสากล เพิ่มแรงหนุนด้าน ข้อมูล–มาตรฐาน–แรงกดดันเชิงบรรทัดฐาน ต่อคู่เจรจา

“ฝายดักตะกอน” กับเส้นแบ่งปลายเหตุ–ต้นเหตุทำอย่างไรให้ไม่ทิ้งระเบิดเวลา

หนึ่งในข้อถกเถียงสำคัญคือแนวทางสร้าง “ฝายดักตะกอน” เพื่อชะลอ–ดักจับสารปนเปื้อนก่อนเข้าเขตเมือง เวทีย้ำว่า ต้องประเมินผลได้–ผลเสียอย่างรอบด้าน เพราะแม้ฝายจะช่วยลดความเข้มข้นสารบางช่วงเวลา แต่ก็สร้าง โจทย์การจัดการ “ตะกอนพิษ” ที่สะสมด้านหลัง หากไร้ระบบเก็บ–ขน–กำจัดอย่างปลอดภัย อาจ เปลี่ยนความเสี่ยงจากแบบกระจายตัวเป็นก้อนใหญ่ ที่รอวันหลุดรั่วในอนาคต

ที่สำคัญ การแก้ปลายทาง ไม่อาจแทนที่ การจัดการที่ ต้นเหตุฝั่งต้นน้ำ ซึ่งเกี่ยวพันกับระเบียบวิธีทำเหมือง (เช่น แบบชะละลายในชั้นดิน) มาตรฐานสิ่งแวดล้อม การกำกับผู้ประกอบการ และการเข้าถึงพื้นที่โดยรัฐที่มีข้อจำกัด เวทีจึงเสนอ “2 รางคู่ขนาน” คือ

1. ผลิต–รักษาน้ำปลอดภัยปลายน้ำ ด้วยมาตรการวิศวกรรม–สื่อสารความเสี่ยง–น้ำทดแทน–ระบบคัดกรองสุขภาพ
2. ลด–หยุดมลพิษต้นน้ำ ผ่าน กรอบความร่วมมือทวิภาคี/พหุภาคี การตรวจสอบโดยอิสระ และกลไกกดดันผู้ลงทุนให้ปฏิบัติตามมาตรฐานสากล

เปิดข้อมูล–เปิดความไว้วางใจ ทำ “แดชบอร์ดคุณภาพน้ำ” ให้เป็นภาษาชาวบ้าน

ความไว้วางใจเกิดจาก ข้อมูลที่เข้าถึงได้และตรวจสอบได้ เวทีมีฉันทามติให้ผลักดัน แพลตฟอร์มข้อมูลคุณภาพน้ำแบบใกล้เคียงเรียลไทม์ ระดับจังหวัด รวมทั้ง รายงานคงที่รายเดือน ที่สื่อสาร สี–เกณฑ์–ข้อแนะนำปฏิบัติ ในภาษาง่าย ไม่ใช่เพียงตัวเลขทางเคมี พร้อมตั้ง หมายเลขประสานฉุกเฉิน ให้ประชาชนแจ้งเหตุผิดปกติ และเตรียม ชุดทดสอบภาคสนาม สำหรับท้องถิ่นที่จำเป็น วิธีคิดนี้จะเปลี่ยนจาก “การบอก” เป็น “การร่วมเฝ้าระวัง” ลดข่าวลือ–ลดความตื่นตระหนก และเปลี่ยนพลังชุมชนเป็น เซ็นเซอร์สังคม ที่ทำงานเคียงคู่ห้องแล็บ

สุขภาพ–เศรษฐกิจ–มนุษยธรรมทำไมประเด็นนี้ใหญ่กว่าสิ่งแวดล้อม

เวทีประเมินเอกสารวิชาการด้านพิษวิทยาชี้ว่า การสัมผัสโลหะหนักเรื้อรัง เช่น ตะกั่ว อาจสัมพันธ์กับ พัฒนาการเด็ก–ระบบประสาท–หัวใจและหลอดเลือด ส่วนแมงกานีสในระดับสูงสัมพันธ์กับ อาการคล้ายพาร์กินสัน–ความผิดปกติระบบประสาทส่วนกลาง ความเสี่ยงเหล่านี้ ไม่เท่ากันทุกคน กลุ่ม เด็กเล็ก–หญิงตั้งครรภ์–ผู้สูงวัย–ผู้มีโรคประจำตัว จะเปราะบางกว่า จึงเข้าข่าย ประเด็นสิทธิมนุษยชนพื้นฐาน ที่รัฐต้องจัด น้ำปลอดภัยและข้อมูลปลอดภัย ให้เพียงพอ

ในทางเศรษฐกิจ ประมงพื้นบ้าน–การเกษตรริมน้ำ–ท่องเที่ยวทางน้ำ คือฐานรายได้สำคัญของพื้นที่ชายฝั่งกก–สาย–รวก–โขง ความไม่แน่นอนเรื่องคุณภาพน้ำสร้าง ต้นทุนแฝง ทั้งยอดขายที่หายไป ค่าใช้จ่ายตรวจแล็บ การเปลี่ยนรูปแบบทำมาหากิน และภาพลักษณ์เมือง เวทีจึงเห็นพ้องให้จัด กองทุนหนุนอาชีพ–สินเชื่อดอกเบี้ยต่ำ–ตลาดปลอดภัย เพื่อ พยุงความเป็นอยู่ ระหว่างรอผลเชิงโครงสร้าง

แผน “4 ป.” ที่เชียงรายเสนอขึ้นสู่โต๊ะนโยบาย

1. ป้องกัน – วางแนวกันชนพื้นที่เสี่ยง ปรับระบบสูบน้ำดิบ ปรับปรุงกระบวนการผลิตน้ำประปาและตรวจคัดกรองสุขภาพเชิงรุก
2. พิสูจน์ – ตั้งศูนย์วิเคราะห์กลางระดับจังหวัด มาตรฐานเดียวกัน เชื่อมฐานข้อมูลกับ คพ.–สทนช.–ศูนย์วิทยาศาสตร์การแพทย์ และ MRC
3. ประสาน – เดินหน้าการทูตหลายระดับ (ผู้เชี่ยวชาญ–ทหาร–รัฐมนตรี–พหุภาคี) และใช้ ข้อมูลภาพถ่ายดาวเทียม–ภูมิสารสนเทศ จาก GISTDA เป็นพยานหลักฐาน
4. เปิดเผย – สร้างแดชบอร์ดคุณภาพน้ำสาธารณะ รายงานสม่ำเสมอ แจ้งเตือนตรงเป้าหมาย และเปิดช่องทางร้องเรียน–ติดตามผล

หน้าต่างเวลาไม่รอ—ต้อง “ทำพร้อมกันหลายอย่าง” และทำให้เร็วพอ

วิกฤตมลพิษข้ามพรมแดน ไม่ได้มีสวิตช์ปิด–เปิด แต่มี “หน้าต่างเวลา” ที่ถ้าทำเร็วและถูกทางจะจำกัดความเสียหายได้ เวทีเชียงรายได้แสดง ความพร้อม–ความตั้งใจ–และแผนการ ที่จับต้องได้ ตั้งแต่การจัดแหล่งน้ำสำรอง การตั้งศูนย์วิเคราะห์กลาง การเฝ้าระวังห่วงโซ่อาหาร การทบทวนมาตรการวิศวกรรม ไปจนถึงการขยายพลังการทูตกับประเทศเพื่อนบ้านและกรอบภูมิภาค

โจทย์ถัดไปคือ ทำให้ต่อเนื่องและโปร่งใส พร้อมส่งเสียงจากชายแดนให้ดังพอถึงส่วนกลางและโต๊ะเจรจาระหว่างประเทศ ในขณะที่ชุมชนต้องมีเครื่องมือ–ข้อมูล–และทางเลือกในการดำรงชีวิตที่ปลอดภัยกว่าเดิม ทุกฝ่ายรู้ดีว่า แม่น้ำไหลไม่หยุด และ สารพิษก็เช่นกัน เวลาเท่านั้นที่จะเป็นตัวชี้วัดว่า “เรือเดียวกัน” ของคนลุ่มน้ำกก–สาย–รวก–โขง จะแล่นผ่านความปั่นป่วนนี้ไปได้โดยไม่ปล่อยให้ใครตกน้ำ