ยกระดับ “ทุนมนุษย์” เชียงราย เกมรุกสองขา IQ 103–EQ 85% และ “แรงงานฝีมือ” เพื่อปิดแผลเยาวชนหลุดระบบ

เชียงราย, 13 พฤศจิกายน 2568 – ขณะที่ประเทศไทยเดินหน้าสู่เศรษฐกิจฐานความรู้ จังหวัดเชียงรายกำลังผลักดันยุทธศาสตร์ “ทุนมนุษย์” แบบบูรณาการสองขา ยกระดับ IQ/EQ เด็กปฐมวัย ให้ถึงเป้าหมายชาติ และ เสริมทักษะอาชีพ ให้เยาวชนที่ไม่ได้เรียนต่อหลังจบภาคบังคับเพื่อเข้าสู่ตลาดแรงงานในฐานะ แรงงานฝีมือ อย่างมีคุณภาพ นโยบายนี้มีฐานข้อมูลสนับสนุนชัดเจน  แม้ค่าเฉลี่ย IQ เด็กไทย ป.1 = 102.8 อยู่ในเกณฑ์ดี แต่ “ปลายหางต่ำ” ยังน่ากังวล 4.2% อยู่ในเกณฑ์ IQ < 70 สูงกว่าเกณฑ์สากล (~2.2%) เกือบเท่าตัว สะท้อนช่องว่างการคัดกรองและแทรกแซงก่อนวัยเรียนที่ยังไม่ครอบคลุม

ฉากหลัง  ตัวเลขที่ชวนคิด เฉลี่ยดี แต่ปลายหางคือจุดปะทะนโยบาย

ภาพรวมระดับชาติจากการสำรวจของกรมสุขภาพจิต (ปี 2564) ระบุว่าเด็ก ป.1 ไทยมี IQ เฉลี่ย 102.8 สูงกว่าเกณฑ์มาตรฐานสากล (100) และมีสัดส่วน IQ > 130 ประมาณ 10.4% สะท้อนศักยภาพด้าน “ยอดพีระมิด” ที่เติบโตดี ทว่าด้านที่ต้องเร่งคือ Low-tail distribution  เด็ก IQ < 70 = 4.2% สูงผิดปกติเมื่อเทียบกับความคาดหมายตามการกระจายแบบปกติ (~2–3%) นั่นหมายความว่า หากไม่ปิดแผลปลายหาง ตั้งเป้า IQ เฉลี่ย 103 อาจเป็น “เป้าหมายที่ได้ไม่คุ้มเสีย” เพราะผลกระทบทางสังคมและเศรษฐกิจจากกลุ่มเสี่ยงจะกดประสิทธิภาพเชิงระบบในระยะยาว

ในเชิงยุทธศาสตร์ กรมสุขภาพจิตจึงวางเป้าหมาย ปี 2568–2570 ให้ประเทศมุ่งสู่ IQ ≥ 103 และ EQ ในเกณฑ์ปกติ ≥ 85% สองตัวชี้วัดที่ต้องขับเคลื่อนไปพร้อมกัน เพราะงานวิจัยยืนยันว่า เด็กที่ EQ ดีกว่าเกณฑ์ มีโอกาส IQ สูงกว่า กลุ่มที่ EQ ต่ำอย่างมีนัยสำคัญ 1.6–2.5 เท่า การ “ยก EQ” จึงไม่ใช่กิจกรรมเสริม แต่เป็น “คันโยก” ทางสติปัญญา

เชียงรายเริ่มแล้ว  โต๊ะบูรณาการ “แรงงานฝีมือ” ดึงเยาวชนคืนระบบเศรษฐกิจ

เมื่อวันที่ 11 พฤศจิกายน 2568 ณ สถาบันพัฒนาฝีมือแรงงาน 20 เชียงราย นายรุจติศักดิ์ รังษี รองผู้ว่าราชการจังหวัดเชียงราย เป็นประธานการประชุมคณะกรรมการขับเคลื่อน “โครงการเพิ่มทักษะด้านอาชีพแก่นักเรียนที่ไม่ได้เรียนต่อหลังจบการศึกษาภาคบังคับ” ปีงบประมาณ 2569 (อยู่ในกรอบ Vocational Skills Enhancement Project – VSEP) โดยมีหน่วยงานร่วม เช่น สำนักงานผู้ตรวจการแผ่นดิน กระทรวงมหาดไทย กระทรวงศึกษาธิการ กรมพัฒนาฝีมือแรงงาน กรมการจัดหางาน กรมส่งเสริมการปกครองท้องถิ่น และกรมประชาสัมพันธ์

วัตถุประสงค์ คือ “เปิดทางเลือก” และ “เติมทักษะ” ให้เยาวชนที่หลุดจากเส้นทางการศึกษา ได้ก้าวสู่ตลาดแรงงานในฐานะ แรงงานฝีมือ ซึ่งเป็นทรัพยากรสำคัญของโครงสร้างเศรษฐกิจท้องถิ่น ตั้งแต่ธุรกิจบริการ การท่องเที่ยว ไปจนถึงห่วงโซ่อุตสาหกรรมอาหาร เกษตรแปรรูป และงานช่างเทคนิคที่มีอุปสงค์สูง

ที่ประชุมได้วางกรอบ แผนปฏิทิน ปี 2569 อย่างเป็นรูปธรรม  วันชี้แจงผู้บริหาร/ครูแนะแนว, กิจกรรมศึกษาดูงานและรับสมัคร, วันเปิดฝึกอบรม และการกำหนดชุดหลักสูตรที่ “สอดรับตลาดแรงงานจริง” เพื่อเลี่ยงการฝึกที่ไม่ตอบโจทย์การจ้างงาน ทั้งหมดมุ่งหวังให้ “ทักษะที่เรียน = ค่าจ้างที่ดีขึ้น” ลดโอกาสวนกลับสู่ความเปราะบางทางเศรษฐกิจของครอบครัว

อีกขา (ที่สำคัญกว่า)  ปิดแผลปลายหางด้วย Early Intervention

เสาหลักด้านเด็กเล็กคือ Early Intervention (EI) การคัดกรองทารกและเด็กเล็ก 0–3 ปี แบบ “คาดการณ์ความเสี่ยง” แล้วเข้า โปรแกรมกระตุ้นพัฒนาการเข้มข้น ตั้งแต่วัยก่อนอนุบาล หลักฐานเชิงคลินิกชี้ว่า หากทำได้มาตรฐาน เด็กในกลุ่มเสี่ยงสามารถ เพิ่ม IQ ได้ ≈ 8 คะแนนขึ้นไป และ >70% ของเด็กพัฒนาล่าช้าจะกลับมาสมวัย นี่คือ “ผลตอบแทนสูงสุด” ของการลงทุนด้านทุนมนุษย์ เพราะทุก 1 คะแนน IQ ที่เพิ่มขึ้น สอดคล้องกับศักยภาพการเรียนรู้และผลิตภาพทางเศรษฐกิจในอนาคต

ดังนั้น กรอบปฏิบัติของเชียงรายควร “ย้ายศูนย์กลาง” จากการรอวัดผล ชั้น ป.1 ไปสู่การคัดกรองเชิงทำนาย 0–3 ปี โดยยึด ปัจจัยเสี่ยงปริกำเนิด เป็นเข็มทิศ ได้แก่ น้ำหนักแรกคลอดต่ำ (<2,500 กรัม), ภาวะขาดออกซิเจนแรกคลอด, มารดาอายุน้อย (<20 ปี), และทุพโภชนาการ (โดยเฉพาะ ขาดไอโอดีน) ควบคู่การคัดกรองโรคร่วมทางพัฒนาการ (ASD/ADHD) ที่สัมพันธ์กับความเสี่ยง IQ ต่ำอย่างมีนัยสำคัญ

“EQ ขับ IQ” ทำไมบ้านและผู้ปกครองคือตัวคูณ

หลักฐานทางจิตวิทยาพัฒนาการระบุชัด บ้าน คือสนามพัฒนาการที่เข้มข้นที่สุด เครื่องมือ “ลงทุนต่ำแต่ได้ผลสูง” จึงต้องเข้าไปถึงมือพ่อแม่/ผู้ดูแลทุกครัวเรือน เช่น

• อ่านนิทาน/หนังสือภาพ  เสริมภาษาและการคิดเชิงสัญลักษณ์
• พาเดินสังเกตสิ่งรอบตัว  ฝึกการรับรู้–ประมวลผลข้อมูล
• ทำอาหารร่วมกัน  ฝึกคิดเชิงเหตุและกระบวนการ
• กิจกรรมใช้มือ–ตา  ปูรากฐานการคิดมีเหตุผลและแก้ปัญหา

สิ่งเหล่านี้สอดคล้องกับการค้นพบว่า เด็กที่ EQ อยู่ในเกณฑ์ปกติหรือดีกว่า มีโอกาส IQ สูงกว่า กลุ่มที่ EQ ต่ำ 1.6–2.5 เท่า การเทรนพ่อแม่ให้ใช้ “เครื่องมือ 4 ชุด” อย่างมีวินัย จึงเป็น ตัวคูณ ที่ต้นทุนต่ำแต่ยกระดับผลเชิงระบบได้จริง

ใช้ทุนทางสังคมของเชียงราย  “สนามเด็กเล่นสร้างปัญญา” สู่การขยายผลทั้งจังหวัด

เชียงรายมีต้นแบบที่น่าศึกษา “สนามเด็กเล่นสร้างปัญญา” ในอำเภอแม่ลาว ซึ่งขับเคลื่อนโดย อปท. และภาคีสุขภาพ (สสส./สถ.) บนแนวคิด “เล่น–เรียนรู้–เติบโตแบบองค์รวม” ครอบคลุมกาย–ใจ–สติปัญญา–อารมณ์ จุดแข็งของโมเดลนี้คือ ต้นทุนต่ำ–ขยายง่าย และสอดคล้องวัฒนธรรมชุมชน หากจังหวัดตั้ง ศูนย์ต้นแบบ และ คู่มือขยายผล ที่คุม “ความซื่อตรงของหลักสูตร (fidelity)” ได้ ก็สามารถยกระดับคุณภาพศูนย์พัฒนาเด็กเล็กทั้งจังหวัดอย่างเป็นระบบ

ความท้าทาย อยู่ที่ “การวัดผล” ให้ชัด เชื่อม ข้อมูลกิจกรรม เข้ากับ ตัวชี้วัดผลลัพธ์ (เช่น อัตราเด็กกลับมาสมวัย, คะแนนประเมินพัฒนาการ, สัดส่วน EQ ปกติ) แล้วรายงานในระดับ อำเภอ/ตำบล เพื่อให้ ทรัพยากรถูกอัดฉีด ไปยัง “พื้นที่อ่อนแอ” ได้ตรงจุด

สิ่งแวดล้อมก็มีส่วน  มลพิษอากาศ–ความเสี่ยงเงียบต่อพัฒนาสมอง

เชียงรายเผชิญปัญหา คุณภาพอากาศ เป็นระยะ โดยเฉพาะฤดูกาลฝุ่น การสัมผัส PM2.5 ในวัยที่สมองกำลังพัฒนา ถูกจัดเป็น ปัจจัยเสี่ยงทางระบบประสาท ในเชิงทฤษฎี การบูรณาการ สาธารณสุข–ควบคุมมลพิษ–ท้องถิ่น เพื่อ ลดการสัมผัส ในกลุ่มเสี่ยง (หญิงตั้งครรภ์/ทารก/เด็กเล็ก) และเพิ่มการเข้าถึง พื้นที่ปลอดฝุ่น (เช่น ห้องปลอดฝุ่นใน รพ./ศูนย์เด็กเล็กช่วงวิกฤต) เป็น “มาตรการเสริม” ที่ไม่ควรมองข้าม

ข้อเสนอเชิงระบบ (2568–2570)  จากร่างนโยบายสู่การปฏิบัติ

1. Predictive Screening 0–3 ปี  ผูกแฟ้มเสี่ยงจาก รพ./รพ.สต. (น้ำหนักแรกคลอด ต่ำกว่าเกณฑ์, มารดาอายุน้อย, ปัญหาปริกำเนิด) เข้ากับ นัดคัดกรอง 9–18–30 เดือน แบบเข้มข้น และพาเข้า โปรแกรม EI โดยอัตโนมัติ
2. Capacity Building หน่วย EI ขยายคลินิก/ทีม EI สู่ รพ.ชุมชน–รพ.สต. ให้เพียงพอ และตั้ง ตัวชี้วัดผลลัพธ์ เช่น เป้าหมาย เพิ่ม IQ ≥ 8 จุด ในกลุ่มเข้าโปรแกรม และ ≥70% กลับมาสมวัย
3. Parental Training ทั้งจังหวัด บังคับใช้ หลักสูตรมาตรฐานพ่อแม่ 0–5 ปี ผ่าน อปท. /ศพด. ทุกแห่ง ใช้ “เครื่องมือ 4 ชุด” เป็นแกน พร้อมระบบติดตาม “ความถี่–คุณภาพ” การทำกิจกรรมที่บ้าน
4. Scale-up สนามเด็กเล่นสร้างปัญญา ยกระดับ แม่ลาว เป็น “Hub” ถ่ายทอดความรู้, สร้าง เครือข่ายพี่เลี้ยง ระดับอำเภอ, ตั้ง กองทุนกิจกรรมเล็ก สำหรับครอบครัวรายได้น้อย
5. ข้อมูล–หลักฐาน–ความโปร่งใส  จัดตั้ง แดชบอร์ดจังหวัด รายงาน IQ/EQ รายอำเภอ/ตำบล, อัตราเข้า EI, ผลลัพธ์หลัง 6–12 เดือน เพื่อให้ผู้บริหาร “เห็นปัญหาแบบพิกัด” และปรับทรัพยากรแบบ realignment
6. สะพานสู่แรงงานฝีมือ (VSEP)  ผูกข้อมูล ผู้เรียนเสี่ยงหลุดระบบ กับ ตำแหน่งงานจริง ของกรมการจัดหางาน/เอกชนในพื้นที่ ออกแบบ หลักสูตรโมดูลาร์ ระยะสั้น–ยืดหยุ่น ตั้งแต่ช่างเทคนิคเบื้องต้น, ดิจิทัลเบื้องต้น, อาหาร–ท่องเที่ยว ไปจนถึงโลจิสติกส์ เพื่อให้ “เรียนแล้วมีงาน–มีรายได้”
7. สื่อสารสาธารณะ (Public Buy-in)  แคมเปญ “EQ ขับ IQ ครอบครัวเชียงราย” สื่อสารภาษาง่าย–จับต้องได้ เชิญโรงพยาบาล, โรงเรียน, วัด, ผู้นำชุมชนร่วมเป็น “เจ้าบ้าน” เพื่อให้ทุกครัวเรือน “ลงมือทำได้จริง”

เกณฑ์วัดความสำเร็จที่ชัด–วัดได้–ตรวจสอบได้

• ลดอัตรา IQ < 70 จากฐานประเทศ 4.2% ให้ เข้าใกล้เกณฑ์สากล ≤ 2.2% ภายในปี 2570 (วัดในกลุ่มเด็กเข้า EI ต่อเนื่อง)
• เพิ่มสัดส่วน EQ ปกติ ≥ 85% ในกลุ่มเด็ก 0–5 ปีที่เข้าร่วม Parental Training/สนามเด็กเล่นสร้างปัญญา
• อัตราเยาวชนเข้า–จบหลักสูตร VSEP และ อัตราการมีงานทำภายใน 3–6 เดือน หลังจบหลักสูตร (เชื่อมฐานข้อมูลกรมการจัดหางาน)
• สัดส่วนเด็กพัฒนาล่าช้ากลับมาสมวัย ≥ 70% ภายใน 6–12 เดือนหลังเข้าโปรแกรม EI
• การเข้าถึงบริการ  ร้อยละของครัวเรือนเด็ก 0–5 ปีที่ได้รับ Parental Training อย่างน้อย 1 คอร์ส/ปี, จำนวน อปท./ศพด. ที่ยกระดับเป็น “สนามเด็กเล่นสร้างปัญญา” มาตรฐาน
• การลดความเหลื่อมล้ำเชิงพื้นที่  ค่าเฉลี่ย IQ/EQ ระดับอำเภอที่ต่ำกว่าเกณฑ์ “ไล่ทัน” ค่าเฉลี่ยจังหวัดตามเป้ารายปี

 “ทุนมนุษย์เชียงราย” จะก้าวทันโลกได้ เมื่อเราปิดปลายหาง และพาเยาวชนกลับสู่ศักดิ์ศรีแรงงานฝีมือ

ข้อมูลชี้ชัด ค่าเฉลี่ย ไม่ใช่ทุกอย่าง “ปลายหางต่ำ” คือโจทย์จริงของสังคม หากเชียงราย “ปิดแผล” IQ < 70 ได้ใกล้เกณฑ์สากล ขณะเดียวกัน เชื่อมสะพานทักษะ ให้เยาวชนที่หลุดจากระบบกลับมามีศักดิ์ศรีแรงงานฝีมือ เมืองทั้งเมืองจะได้ ผลตอบแทนสูงสุด ทั้งในมิติคุณภาพชีวิต ครอบครัวเข้มแข็ง และผลิตภาพทางเศรษฐกิจ นี่คือการลงทุนที่ “จำเป็นและคุ้มค่า” มากที่สุดในทศวรรษหน้า