เชียงราย, 13 ตุลาคม 2568 — หากนับรายชื่อผู้ว่าราชการจังหวัดเชียงรายจากอดีตถึงปัจจุบัน มีทั้งผู้ว่าฯ ที่พาเมืองผ่านยุคเปลี่ยนผ่านเศรษฐกิจชายแดน GMS ยุคท่องเที่ยวเฟื่องฟู จนถึงยุคภัยพิบัติและโรคระบาด แต่มีเพียง “หนึ่งชื่อ” ที่ทำให้คนท้องถิ่นเมื่อเอ่ยถึงแล้วเงียบลงชั่วอึดใจ—“นายประหยัด สมานมิตร” ผู้ว่าราชการจังหวัดเชียงรายซึ่งดำรงตำแหน่ง สั้นที่สุด เท่าที่บันทึกโดยละเอียดระบุไว้ 4 เดือน 20 วัน ก่อนจะจากไป ระหว่างปฏิบัติหน้าที่ ในวันที่ 20 กันยายน 2513
นี่ไม่ใช่สถิติเพื่อจดจำ “ความสั้น” ของวาระทำงาน แต่เป็น แผลเป็นร่วมของเมือง ที่เชื่อมคำว่า “ผู้ว่าฯ” เข้ากับคำว่า “ชีวิตและความเสี่ยง”—ภาพซุ่มโจมตีที่ บ้านห้วยกว้าน อ.เชียงแสน เมื่อ 50 กว่าปีก่อน มิใช่เพียงเรื่องเล่าริมฝั่งโขง แต่แปรสภาพเป็น อนุสรณ์สถานสามผู้กล้า สำหรับผู้คนที่ยังคงสัญจรผ่าน เพื่อทบทวนว่าบทบาทผู้ว่าฯ นอกเหนือจากการอนุมัติโครงการและประชุมส่วนราชการ คือการ นำหน้า ในพื้นที่ที่ ไม่แน่นอน และพร้อม “เดินเข้าไป” เมื่อรัฐต้องเจรจากับความขัดแย้ง
ทำไม “วาระสั้น” จึงสำคัญต่อประวัติศาสตร์เมือง
เชียงรายไม่ใช่เพียงเมืองท่องเที่ยวหรือประตูการค้า แต่เป็น พื้นที่ประวัติศาสตร์ความมั่นคง มีพรมแดนติดลาวและใกล้พม่า อยู่ในเครือข่ายลุ่มน้ำโขงที่วัฒนธรรม เศรษฐกิจนอกระบบ และความขัดแย้งเคยปะทะกันอย่างซับซ้อน การ “ดำรงตำแหน่งสั้นที่สุด” ของผู้ว่าฯ จึงไม่ใช่เรื่องหมุนเวียนตำแหน่งธรรมดา แต่เป็น จุดยอดพาราด็อกซ์ ของระบบราชการ—ตำแหน่งบริหารสูงสุดระดับจังหวัดที่ ยอมเสี่ยงชีวิต เพื่อให้กระบวนการรัฐเดินหน้าบนพื้นที่จริง
ข้อมูลลำดับรายชื่อผู้ว่าฯ ที่เรียงต่อกันจาก ยุค “เจ้าเมือง” สู่ ยุค “ผู้ว่าราชการจังหวัด” เผย “พิกัดเวลา” ของเมืองแห่งนี้ ตั้งแต่ เจ้าหลวงธรรมลังกา (พ.ศ. 2386–2407) สู่ พระยารัตนาณาเขต (พ.ศ. 2433–2442) จนถึงผู้ว่าฯ ในระบอบปกครองสมัยใหม่หลายสิบคน—บางคนอยู่ครบวาระยาว บางคนหมุนเวียนรวดเร็วด้วยเหตุผลด้านโยกย้ายราชการ แต่ กรณีปี 2513 มี “เงื่อนไขพิเศษ” ที่ประวัติศาสตร์ต้องจารึก ผู้ว่าฯ เสียชีวิตระหว่างปฏิบัติหน้าที่ใน ยุคความรุนแรงซ่อนเร้น ของขบวนการคอมมิวนิสต์ภาคเหนือ
รายนามผู้ว่าราชการจังหวัดเชียงรายตั้งแต่อดีต
20 กันยายน 2513 นาทีปะทะและ “ความทรงจำสาธารณะ” ที่ก่อตัว
เอกสารบันทึกและคำบอกเล่าที่ถูกรวบรวมภายหลังระบุว่า นายประหยัด สมานมิตร พร้อมด้วย พล.ต.ท.ศรีเดช ภูมิประหมัน (อดีตผู้กำกับการตำรวจภูธรจังหวัดเชียงราย) และ พ.อ.จำเนียร มีสง่า (อดีตผู้ช่วยหัวหน้ากองข่าว กองทัพภาคที่ 3) เดินทางเพื่อ ภารกิจเจรจา ให้อดีตผู้ก่อการยอมมอบตัวและคืนสู่สังคมตามนโยบายภาครัฐ แต่ระหว่างทาง ถูกซุ่มยิง ที่บ้านห้วยกว้าน ต.บ้านแซว อ.เชียงแสน เหตุการณ์ครั้งนั้นไม่เพียงปลิดชีพเจ้าหน้าที่ระดับสูง 3 นาย หากยังกลายเป็น จุดหักเห ในความสัมพันธ์ระหว่าง “รัฐ–พื้นที่” ให้จำเป็นต้อง ปรับยุทธศาสตร์ การทำงานชายแดนจาก “การปราบปราม” สู่ การพัฒนาและมีส่วนร่วมของชุมชน ในระยะยาว
เพื่อ ไม่ให้ความทรงจำสูญหาย ชุมชนและหน่วยงานในพื้นที่ร่วมกันจัดสร้าง อนุสรณ์สถาน 3 ผู้กล้า ณ จุดเกิดเหตุ ให้กลายเป็น “ห้องเรียนเปิด” สำหรับคนรุ่นหลัง—เตือนความจำว่าความเปราะบางของชายแดนไม่ได้เป็นเพียงแผนที่ หากเป็น ชีวิตของคนทำงานภาครัฐ ที่ต้องเดินเข้าไปในพื้นที่เสี่ยงเพื่อปิด “รอยรั่ว” ของสังคม
บทบาทผู้ว่าราชการจังหวัด มากกว่าผู้บริหารบนโต๊ะประชุม
ตาม พระราชบัญญัติระเบียบบริหารราชการแผ่นดิน พ.ศ. 2534 ผู้ว่าราชการจังหวัดคือ หัวหน้าบังคับบัญชาราชการส่วนภูมิภาค ในเขตจังหวัด มีหน้าที่รับนโยบายจากคณะรัฐมนตรี กระทรวง ทบวง กรม และนายกรัฐมนตรี นำมาปรับใช้ให้เหมาะกับพื้นที่ (มาตรา 54) พร้อมอำนาจกำกับดูแลองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นตามกฎหมาย และมีบทบาทสำคัญด้าน ความมั่นคง–สาธารณภัย ในฐานะ ผู้อำนวยการจังหวัด ตามกฎหมายป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย
กล่าวอีกนัยหนึ่ง—ผู้ว่าฯ ไม่ได้ยืนอยู่บน แผนพัฒนา อย่างว่างเปล่า แต่ยืนอยู่บน สนามจริง ที่ต้องกลั่นนโยบายผ่าน ภูมิศาสตร์–ชุมชน–การเมือง–ความมั่นคง เงื่อนไขเหล่านี้ทำให้ “ระยะเวลาดำรงตำแหน่ง” ของผู้ว่าฯ แต่ละคน ไม่ได้สะท้อน ประสิทธิภาพเชิงผลลัพธ์เพียงอย่างเดียว หากสะท้อน บริบทการทำงาน ณ เวลานั้น ๆ ด้วย
สถิติวาระ ภาพรวม “สั้น–ยาว” ที่ฉายพัฒนาการเมืองเชียงราย
เมื่อนับรายชื่อผู้ว่าราชการจังหวัดเชียงรายในห้วง พ.ศ. 2536–2566 จำนวน 19 คน ที่ผู้ร้องขอข่าวสรุปไว้ จะเห็นภาพดังนี้
ขณะเดียวกัน ในจำนวนนี้มีผู้ว่าฯ ที่เป็น คนเชียงราย เองเพียง 2 คน (คิดเป็น 10.5%) คือ นายวรเกียรติ สมสร้อย และ นายประจญ ปรัชญ์สกุล ซึ่งสะท้อนภาพ “ระบบโยกย้ายกลาง–ภูมิภาค” ของไทยที่เน้น หมุนเวียนกำลังคน ตามความเหมาะสมเชิงระบบ มากกว่าการจำกัดผู้บริหารระดับจังหวัดให้มาจากท้องถิ่นเสมอไป
ในมิติ “วาระสั้นที่สุด” ที่ คำนวณได้จากวัน–เดือน–ปี ชัดเจน ข้อมูลยืนยันว่า นายประหยัด สมานมิตร อยู่ในตำแหน่ง 4 เดือน 20 วัน ขณะที่กรณีอื่น ๆ ที่ “สั้นมาก” เช่น นายอุดม พัวสกุล (5 มิ.ย. 2549 – 12 พ.ย. 2549) ก็ยังยาวกว่า และกรณี ขุนสนิทประชาราษฎร์ (พ.ศ. 2491 – 2491) แม้ดูสั้นแต่ขาดข้อมูลวัน–เดือน จึงไม่อาจฟันธงเทียบได้อย่างเป็นธรรม
ในอีกฟากหนึ่งของสเปกตรัม “ผู้ว่าฯ วาระยาว” ที่สุดในรายการ คือ เจ้าหลวงธรรมลังกา (หากนับสมัย “เจ้าเมือง”) รวม ประมาณ 21 ปี ตามผลต่างปี พ.ศ. 2386–2407 ส่วนห้วงสมัยระบบราชการสมัยใหม่ ผู้ว่าฯ ที่อยู่ยาวในยุคหลังคือ พระยาราชดำรง (ผล ศรุตานนท์) 19 ปี (พ.ศ. 2460–2479) และในยุคร่วมสมัยหลังปี 2536 ชื่อที่โดดเด่นด้านความต่อเนื่องคือ นายประจญ ปรัชญ์สกุล รวม 3 ปี 94 วัน—ตัวเลขที่บอกเล่าว่า “เสถียรภาพของนโยบายจังหวัด” มักมาจาก ความต่อเนื่องของคน ไม่ต่างจากความต่อเนื่องของงบประมาณ
“สั้นที่สุดเพราะเสียสละ” บทเรียนจากบ้านห้วยกว้าน
เคสของ นายประหยัด สมานมิตร แตกต่างจากการโยกย้ายธรรมดา—วาระสั้นเกิดจาก การพลีชีพระหว่างหน้าที่ ในการนำข้อตกลงนโยบายรัฐไปสู่การเจรจาในพื้นที่ขัดแย้ง โดยมี พล.ต.ท.ศรีเดช และ พ.อ.จำเนียร เป็นแนวร่วม การลอบโจมตีไม่เพียงพรากชีวิต 3 ผู้บังคับบัญชา แต่สะท้อน รอยเลื่อนความไว้วางใจ ระหว่างรัฐ–ขบวนการในเวลานั้น และชี้ให้เห็น “เส้นบาง ๆ” ของภาวะผู้นำผู้ว่าฯ ที่ต้องแบกรับทั้ง การปกป้องชีวิตประชาชน และ ชีวิตของตนเอง
อนุสรณ์สถานสามผู้กล้า จึงมิใช่เพียงก้อนหินแกะสลัก แต่มันคือ นโยบายความทรงจำ (policy of memory) ที่ชุมชนร่วมกันตระหนักว่า “ผู้ว่าฯ” ในพื้นที่ชายแดน ไม่ได้มีหน้าที่เฉพาะการอนุมัติโครงการหรือเร่งงบจังหวัด แต่ยังเป็น ผู้นำภาคสนาม ที่พร้อมเผชิญหน้าความไม่แน่นอนเพื่อ “เปิดประตูสู่สันติวิธี” ยุคต่อมา แม้โมเดลการจัดการความขัดแย้งจะค่อย ๆ เปลี่ยนทิศไปสู่ การพัฒนา–การสื่อสาร–การกระจายอำนาจ มากขึ้น แต่ ราคาที่ต้องจ่ายในอดีต ทำให้ทุกย่างก้าวของนโยบายชายแดนวันนี้ ระมัดระวังและฟังเสียงพื้นที่ มากกว่าเดิม
ผู้ว่าฯ ในโครงสร้างกฎหมาย อำนาจ–ข้อจำกัด และ “ความเสี่ยงส่วนบุคคล”
บทบาทผู้ว่าฯ ตาม พ.ร.บ. ระเบียบบริหารราชการแผ่นดิน พ.ศ. 2534 วางกรอบชัดเจนว่าเป็น ตัวแทนรัฐส่วนกลาง ในพื้นที่ มีหน้าที่ รับนโยบาย–สั่งการ–กำกับดูแล และในสถานการณ์ฉุกเฉินยังมีบทบาทพิเศษตาม กฎหมายสาธารณภัย ในการออกคำสั่งจำกัดพื้นที่หรือกำชับภารกิจช่วยเหลือ อย่างไรก็ดี โครงสร้างราชการไทยยังคงมี สายบังคับบัญชาซ้อนทับ (หน่วยงานภูมิภาคขึ้นตรงต่อกระทรวงต้นสังกัดด้านงานบุคคล) ทำให้ผู้ว่าฯ ต้องบริหารด้วย อิทธิพลเชิงบูรณาการ มากกว่าคำสั่งฝ่ายเดียว และเมื่อการตัดสินใจต้อง “เร็ว–เด็ดขาด” ในวิกฤต ผู้ว่าฯ ก็เผชิญ ความเสี่ยงทางกฎหมายส่วนบุคคล มากกว่าตำแหน่งบริหารพลเรือนทั่วไป
เคสปี 2513 จึงเป็น สัญลักษณ์สองชั้น—ชั้นแรกคือ ความเสี่ยงด้านความปลอดภัย ของผู้ว่าฯ ในพื้นที่ขัดแย้ง ชั้นที่สองคือ ความรับผิดชอบเชิงโครงสร้าง ที่ย้ำว่า “ผู้ว่าฯ คือด่านหน้า” ในการจับคู่นโยบายชาติกับภูมิสังคมของจังหวัด เมื่อพันธกิจเช่นนี้สืบทอดมาในยุคปัจจุบัน เทียบกับโจทย์ชายแดนที่เปลี่ยนจาก ความมั่นคงแบบเข้ม สู่ ความมั่นคงแบบใหม่ (อาชญากรรมข้ามชาติ ยาเสพติด การค้ามนุษย์ มลพิษข้ามแดน) บทบาทผู้ว่าฯ จึงยัง ยืนอยู่แถวหน้า—แต่เครื่องมืออาจเปลี่ยนจาก “ปืน–ค่าย” เป็น “ข้อมูล–เครือข่าย–การสื่อสารสาธารณะ”
5 ผู้ดำรงตำแหน่งที่สั้นที่สุด
5 ผู้ดำรงตำแหน่งที่ยาวนานที่สุด
การคำนวณในกลุ่มนี้ใช้ผลต่างของปี พ.ศ. เนื่องจากข้อมูลในช่วงแรกไม่มีวันและเดือนที่ชัดเจน
ตัวเลขชวนคิด เมื่อวาระเปลี่ยน นโยบายเปลี่ยนหรือไม่?
ในทางบริหาร “วาระ” ของผู้ว่าฯ ที่สั้นกว่าหนึ่งปีซึ่งพบมากในช่วงสามทศวรรษหลัง สะท้อนวัฏจักรโยกย้ายที่เร็วและการปรับตัวต่อบริบทประเทศ แต่คำถามที่ผู้อ่านเชิงลึกอยากรู้คือ “แล้วนโยบายจังหวัดเสียความต่อเนื่องหรือไม่?” ประสบการณ์หลายพื้นที่ชี้ว่าความต่อเนื่องขึ้นกับ สามสิ่ง:
เชียงรายในช่วงหลังมีจุดแข็งด้าน เครือข่ายภาคส่วน และ บทบาทชายแดนเศรษฐกิจ ที่ชัดเจน ทำให้การเปลี่ยนตัวผู้ว่าฯ ไม่ทำให้นโยบายหยุด แต่แน่นอนว่าการมีผู้ว่าฯ ที่อยู่ ยาวพอ ย่อมช่วยให้ การประสานงบ–การเจรจานโยบาย กับส่วนกลางสะดวกขึ้น—ซึ่งอธิบายได้ว่าทำไมชื่ออย่าง นายประจญ ปรัชญ์สกุล (3 ปี 94 วัน) จึงปรากฏในความทรงจำของภาคธุรกิจ–ท้องถิ่นในฐานะ “ตัวกลางความต่อเนื่อง” ของยุคหนึ่ง
ความหมายร่วมสมัยของ “สามผู้กล้า” จากสนามรบสู่สนามเรียน
ทุกเดือนกันยายนที่เวียนมาถึง อนุสรณ์สถานสามผู้กล้า ณ บ้านห้วยกว้าน ไม่ได้เป็นเพียงสถานที่วางพวงมาลัย แต่เป็น บทเรียนพลเมือง ให้กับนักเรียน–ครู–ข้าราชการรุ่นใหม่ ว่าความมั่นคงของจังหวัดที่เราเห็นในวันนี้วางอยู่บน การเลือกรับความเสี่ยง ของคนรุ่นก่อน เราอาจไม่ต้องเดินเข้าป่าเพื่อเจรจาอีกแล้ว แต่เราต้อง กล้าเดินเข้าหากัน เมื่อความเห็นต่างในชุมชนทำให้โครงการพัฒนา “ชะงักงัน” การเชื่อม ข้อมูล–เหตุผล–ความไว้วางใจ คือ “อาวุธ” ของยุคใหม่ที่ผู้ว่าฯ ต้องใช้แทนปืนและเครื่องแบบหนัก
ทำไมเรื่องนี้ควรถูกเล่า “วันนี้”
ในขณะที่เชียงรายกำลังเผชิญโจทย์ยุคใหม่—ตั้งแต่ มลพิษข้ามแดนในแม่น้ำกก–โขง, การท่องเที่ยวสีเขียว, เศรษฐกิจชายแดนหลังโควิด, จนถึง การจัดการภัยพิบัติ—บทเรียนปี 2513 เตือนให้เรารู้ว่าการบริหารจังหวัดไม่เคยเป็น “งานเอกสาร” แต่เป็น งานสนามจริง ที่ยืนอยู่ตรงรอยต่อของ อำนาจรัฐ–ชีวิตคน–ภูมิประเทศ
เมื่อมีคนถามว่า “ใครคือผู้ว่าฯ เชียงรายที่ดำรงตำแหน่งสั้นที่สุด และเพราะอะไร”—คำตอบที่ตรงที่สุดคือ นายประหยัด สมานมิตร ผู้ว่าฯ ที่อยู่ในตำแหน่ง 4 เดือน 20 วัน เพราะ สละชีวิต บนเส้นทางไปปิดรอยร้าวของสังคม 20 กันยายน 2513 และคำตอบที่ “สำคัญกว่า” คือ เรา ในฐานะประชาชน–ชุมชน–สื่อ–นักการเมือง—จะทำอย่างไรให้ การสละชีวิตครั้งนั้นไม่สูญเปล่า โดยแปลง “ความทรงจำ” ให้เป็น “วัฒนธรรมการคุยกัน” ที่แข็งแรง และแปลง “บทเรียนความเสี่ยง” ให้เป็น “การออกแบบนโยบาย” ที่ฟังเสียงพื้นที่มากขึ้น
เส้นเวลาและรายละเอียดสำคัญที่เกี่ยวข้อง
เครดิตภาพและข้อมูลจาก :
Copyright © 2023 by G Good Media Co., LTD. & Nakhon Chiang Rai News. All Rights Reserved.
