สืบสาน รักษา ต่อยอด องคมนตรีเยี่ยม “โครงการหลวงเชียงราย” ต้นแบบพัฒนาพื้นที่สูง—จากปราบฝิ่นสู่เศรษฐกิจยั่งยืนและคุณภาพชีวิตที่ดี

เชียงราย, 12 กันยายน 2568 — แสงเช้าตัดกับแนวภูเขาที่ทอดยาวของชายแดนเหนือเมื่อขบวนตรวจเยี่ยมเคลื่อนเข้าสู่ “ศูนย์พัฒนาโครงการหลวงสะโง้” เสียงทักทายเป็นกันเองจากเกษตรกรรุ่นพ่อแม่สลับกับรอยยิ้มของเยาวชนชนเผ่าที่กำลังทดลองชิมน้ำผึ้งผสมคาโมมายล์รุ่นทดลอง ร่องรอยของอดีตที่เคยเป็นไร่ฝิ่นและไร่เลื่อนลอยเหมือนถูกเล่าอย่างแผ่วเบาอยู่ในผืนดิน แต่สิ่งที่ชัดดังภาพคือผลผลิตสีสันสดใสและแผนทำกินที่มั่นคง—เรื่องเล่าของการ “สืบสาน รักษา ต่อยอด” กำลังดำเนินอยู่จริง

ผู้ขับเคลื่อนลงพื้นที่ครั้งนี้คือ พลเอกกัมปนาท รุดดิษฐ์ องคมนตรี เลขาธิการและประธานกรรมการบริหารมูลนิธิโครงการหลวง เพื่อ ติดตามผล–ให้กำลังใจ–และประสานการพัฒนาต่อเนื่อง ที่สองศูนย์พัฒนาโครงการหลวงในจังหวัดเชียงราย ได้แก่ ศูนย์พัฒนาโครงการหลวงสะโง้ (ก่อตั้ง พ.ศ. 2522) และ ศูนย์พัฒนาโครงการหลวงผาตั้ง (ก่อตั้ง พ.ศ. 2550) ซึ่งต่างเป็นภาพสะท้อนของการพัฒนาพื้นที่สูงแบบองค์รวมที่เริ่มจากการแก้ปัญหายาเสพติดและป่าเสื่อมโทรม มาสู่การสร้างอาชีพสุจริต ต่อยอดนวัตกรรมเกษตร และเสริมความเข้มแข็งของชุมชน

สะโง้เส้นทางจากไร่ฝิ่นสู่ “สมุนไพร–น้ำผึ้ง–ดอกไม้” ที่แข่งขันได้

เช้าวันนี้เริ่มที่ ศูนย์พัฒนาโครงการหลวงสะโง้ ศูนย์พัฒนาลำดับที่ 17 ของโครงการหลวง ซึ่งถือกำเนิดขึ้นเพื่อ ลดพื้นที่ปลูกฝิ่นและหยุดไร่เลื่อนลอย เมื่อเกือบครึ่งศตวรรษก่อน ปัจจุบันพื้นที่ส่งเสริมของศูนย์ฯ มี 1,397 ครัวเรือน (3,351 คน) เชื่อมกับเครือข่ายแปลงเกษตรภูเขาจำนวนมากและตลาดรองรับที่มั่นคง

เฉพาะในปีที่ผ่านมา ศูนย์ฯ รายงานว่า พัฒนาและส่งเสริมอาชีพเกษตรกร 136 ราย สร้างรายได้เพิ่มขึ้นรวม กว่า 1.24 ล้านบาท คิดเป็นเฉลี่ย 22,728 บาทต่อครัวเรือน โดยส่งเสริม พืชเศรษฐกิจกว่า 17 ชนิด และเดินเกม “เพิ่มมูลค่า” อย่างจริงจังในกลุ่ม สมุนไพร–ดอกไม้–ผึ้งโพรง มีแผน ผลิตพืชสมุนไพรอบแห้ง 10,000 กิโลกรัม เพื่อรองรับความต้องการตลาดสุขภาพและชาน้ำสมุนไพร ขณะเดียวกัน “น้ำผึ้งคาโมมายล์” และ “ดอกเก๊กฮวยโครงการหลวง” กลายเป็นดาวเด่น—สีเหลืองสดและกลิ่นหอมยังคงเด่นหลังผ่านการอบแห้ง ตอกย้ำ ความต่างเชิงคุณภาพ ที่ตลาดพร้อมจ่าย

เบื้องหลังผลิตภัณฑ์เหล่านี้คือชุดความรู้ที่โครงการหลวงสั่งสม ทั้งเรื่อง พันธุ์–เทคนิคเพาะปลูก–มาตรฐาน GAP–การเก็บเกี่ยว ไปจนถึงการ แปรรูปและบรรจุภัณฑ์ ให้ตอบโจทย์ตลาดสมัยใหม่ เกษตรกรรุ่นพ่อถ่ายทอดแปลงปลูกให้ลูกหลาน และเห็นผลลัพธ์จับต้องได้—จากรายได้เสริมแปลงเล็กสู่การวางแผนฤดูกาลผลิตอย่างเป็นระบบ

ผาตั้ง โมเดลองค์รวม—เศรษฐกิจเข้มแข็ง สังคมเข้มแข็ง สิ่งแวดล้อมยั่งยืน

ช่วงบ่าย ขบวนเคลื่อนไปยัง ศูนย์พัฒนาโครงการหลวงผาตั้ง อ.เวียงแก่น ศูนย์ฯ ลำดับที่ 38 ที่ทำงานมาตั้งแต่ปี 2550 โดดเด่นด้วย การพัฒนาครบวงจร ในสามมิติสำคัญ

1. เศรษฐกิจ — ศูนย์ฯ ส่งเสริม พืชเศรษฐกิจกว่า 18 ชนิด ตั้งแต่ผักสลัดคุณภาพสูงไปจนถึงไม้ผล ให้กับ เกษตรกรสมาชิก 78 ราย ในชุมชนที่หลากหลายเชื้อสายทั้ง ม้ง เมี่ยน จีนยูนนาน และคนเมือง ทำให้มูลค่ารายได้ภาคเกษตร มากกว่า 7.7 ล้านบาท แสดงให้เห็นว่าพืชคุณภาพบนพื้นที่สูงมีศักยภาพแข่งขัน ทั้งตลาดท่องเที่ยวภายในจังหวัดและตลาดเมืองใหญ่
2. สังคม — ศูนย์ฯ หนุนการรวมกลุ่มของ สตรีและเยาวชน จัดตั้ง กลุ่มวิสาหกิจชุมชน–กลุ่มแปรรูป–กลุ่มหัตถกรรม เช่น เสื้อผ้าปักลายม้งโบราณ เป็น การรักษาวัฒนธรรมควบคู่อาชีพ เพิ่มอำนาจต่อรองและสัญลักษณ์อัตลักษณ์ชุมชน
3. สิ่งแวดล้อม — ขับเคลื่อน ชีวภัณฑ์–ลดสารเคมี–อนุรักษ์ต้นน้ำ ผ่านการมีส่วนร่วมของชุมชน ปรับผังปลูกให้เหมาะกับภูมิประเทศป้องกันการพังทลายของดิน สร้างสมดุลระหว่างรายได้กับความอุดมสมบูรณ์

นอกจากนี้ พื้นที่ยังเตรียมสร้าง อาคารศูนย์การเรียนรู้แห่งใหม่ (งบประมาณจังหวัดเชียงราย ปี 2570) เพื่อทำหน้าที่เป็น คลังความรู้–พื้นที่ถ่ายทอดเทคโนโลยี–และเวทีทดลองของเยาวชน ทั้งจากโรงเรียนในพื้นที่และเครือข่ายนักศึกษาที่ขึ้นมาฝึกปฏิบัติ—วางฐาน “คนรุ่นใหม่ของภูเขา” ให้ทันตลาดและเทคโนโลยี

คำย้ำจากองคมนตรี “ช่วยชาวเขา ช่วยชาวเรา ช่วยชาวโลก” ให้เป็นจริงในพื้นที่

การลงพื้นที่ขององคมนตรีครั้งนี้ ไม่ใช่เพียงตรวจงาน หากเป็นการ “สื่อสารพันธกิจร่วม” ว่าการพัฒนาพื้นที่สูงตามแนวพระราชดำริยังคงเดินหน้าอย่างมีทิศทาง พลเอกกัมปนาท รุดดิษฐ์ เน้นให้ศูนย์พัฒนาทั้งสองแห่งยึดมั่นแนวทาง “สืบสาน รักษา ต่อยอด” โดยตีความ “ช่วยชาวเขา ช่วยชาวเรา ช่วยชาวโลก” ให้เป็น ผลลัพธ์ที่วัดได้ ตั้งแต่ระดับครัวเรือนถึงระบบนิเวศ—ชาวเขาและชุมชนท้องถิ่นมีรายได้มั่นคง ชาวเรา (สังคมไทย) ได้ผัก–ผลไม้คุณภาพมาตรฐาน และชาวโลกได้เห็นแบบอย่างการลดแรงกดดันต่อป่าและทรัพยากรน้ำของเทือกเขาสูง

ตัวเลขที่เล่าเรื่องได้ เมื่อความยั่งยืนกลายเป็นสถิติ

• สะโง้: 1,397 ครัวเรือน (3,351 คน) ในโครงข่ายส่งเสริม, 136 รายได้รับการพัฒนาอาชีพปีล่าสุด, รายได้เพิ่มรวมกว่า 1.24 ล้านบาท (เฉลี่ย 22,728 บาท/ครัวเรือน), ส่งเสริม 17 ชนิดพืชเศรษฐกิจ, เป้าหมายผลิตสมุนไพรอบแห้ง 10,000 กก. (กลุ่มเก๊กฮวย–คาโมมายล์–สมุนไพรอื่น)
• ผาตั้ง: เกษตรกรสมาชิก 78 ราย, ส่งเสริม 18 ชนิดพืชเศรษฐกิจ, มูลค่ารายได้ภาคเกษตรมากกว่า 7.7 ล้านบาท, มีเครือข่าย วิสาหกิจชุมชน–หัตถกรรม–แปรรูป ขยายบทบาทสตรีและเยาวชน

ตัวเลขเหล่านี้ชี้ว่า โมเดลโครงการหลวง ไม่ได้หยุดที่ “เลิกฝิ่น” หากไปไกลถึง “สร้างเศรษฐกิจสร้างสรรค์บนภูเขา” ที่ผูกพันกับ มาตรฐาน GAP/ความปลอดภัยอาหาร–การแปรรูป–บรรจุภัณฑ์–และช่องทางตลาด ตั้งแต่ตลาดเกษตรคุณภาพในเมือง การท่องเที่ยว ไปจนถึงแพลตฟอร์มออนไลน์—ทั้งหมดนี้ ลดความเสี่ยงรายได้ จากพืชเดี่ยวและอากาศแปรปรวน

จากพิธีสู่การปฏิบัติ 5 คานค้ำของความยั่งยืนบนภูเขา

1. วิจัย–พัฒนา–ตลาด เดินด้วยกัน: ศูนย์พัฒนาเป็น “หน้าเสาธง” ที่รับเทคโนโลยีจากสถานีวิจัยโครงการหลวงและหน่วยงานวิชาการ ส่งต่อสู่แปลงเกษตร แล้ว ผูกตลาด ผ่านเครือข่ายรับซื้อของมูลนิธิโครงการหลวงและเอกชนพันธมิตร
2. มิติสังคมไม่ถูกลืม: การรวมกลุ่มวิสาหกิจชุมชน–หัตถกรรม และการให้บทบาทสตรี–เยาวชน คือ เกราะกันความเปราะบาง ไม่ให้ครัวเรือนถอยหลังเมื่อเจอราคาพืชผันผวน
3. สิ่งแวดล้อมคือทุน: โครงสร้างปลูกที่รักษาหน้าดิน แหล่งน้ำ และการใช้ชีวภัณฑ์ช่วยให้ “ต้นทุนธรรมชาติ” ไม่เสื่อมลงตามรายได้
4. การเรียนรู้ตลอดชีวิต: ศูนย์การเรียนรู้ (และอาคารใหม่ที่ผาตั้ง) ทำให้เกษตรกร–นักเรียน–นักศึกษา เรียนรู้จากพื้นที่จริง สร้างทักษะใหม่และตั้งคำถามใหม่ ๆ กับตลาด
5. ความร่วมมือข้ามระดับ: จังหวัด–อำเภอ–องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น–เอกชน–ชุมชน ทำงานเป็นวงจรเดียวกัน ทำให้การ “ต่อยอด” เกิดขึ้นได้รวดเร็ว—ตั้งแต่การขอรับรองมาตรฐานถึงการขนส่งสินค้า

เสียงสะท้อนจากพื้นที่ ความหวังในรุ่นลูกหลาน

แม้ในรายงานวันนี้จะไม่มีพิธีการกล่าวถ้อยคำยาว ๆ จากเกษตรกร แต่ภาพที่จับใจคือ เยาวชนชนเผ่าที่กลับจากเมือง ถือสมุดจดสูตรชงชาสมุนไพร ทดลองสัดส่วนเก๊กฮวยกับคาโมมายล์เพื่อทำผลิตภัณฑ์ใหม่ของกลุ่มแม่ ๆ ในหมู่บ้าน “รายได้เสริมเล็ก ๆ” กลายเป็น ห้องทดลองธุรกิจ ที่ชวนให้ทั้งครอบครัวและเพื่อนบ้านลุกขึ้นมาวางแผนการตลาด แพ็กเกจจิ้ง และช่องทางขาย—นี่คือเรื่องราวเล็ก ๆ ที่ยืนยันว่า “การสืบสาน” ไม่ได้อยู่ในพิพิธภัณฑ์ แต่อยู่ใน ร้านค้าชุมชน และ ตะกร้าสินค้าออนไลน์ ของคนรุ่นใหม่

ประเด็นท้าทายที่ยังต้องไปต่อ

ความสำเร็จไม่ได้หมายความว่า “ถึงเส้นชัย” ทั้งสองศูนย์ยังยอมรับโจทย์สำคัญ ได้แก่

• อากาศสุดขั้ว–ฝนผิดฤดูกาล ที่ส่งผลต่อผลผลิตบนพื้นที่สูง จำเป็นต้องลงทุนความรู้ด้าน เกษตรแม่นยำ–ระบบน้ำ–โรงเรือน ให้มากขึ้น
• มาตรฐาน–การรับรอง ที่ต้องรักษาอย่างเคร่งครัด พร้อมพัฒนาสินค้า GI/แบรนด์ท้องถิ่น เพื่อยกระดับราคา
• โลจิสติกส์–ห่วงโซ่เย็น ที่ต้องเสถียรในฤดูกาลผลผลิตพีก โดยเฉพาะผักสลัดและดอกไม้กินได้
• การสื่อสารตลาด ให้จับใจผู้บริโภคเมืองใหญ่—เล่าเรื่อง “ภูเขา” ให้กลายเป็น คุณค่า ไม่ใช่แค่ สินค้า

พื้นที่สูงในกระจกเงา “เศรษฐกิจ–สังคม–ธรรมชาติ”

การลงพื้นที่เชียงรายขององคมนตรีครั้งนี้ทำให้ภาพการพัฒนาพื้นที่สูงชัดขึ้น—อดีต คือการต่อสู้กับฝิ่นและไร่เลื่อนลอย, ปัจจุบัน คือการยืนบนฐานผลผลิตปลอดภัยและงานหัตถกรรมที่มีเรื่องเล่า, อนาคต คือการทำให้เด็กบนภูเขา อยู่กับบ้านเกิดได้อย่างภาคภูมิ มีรายได้ มีโอกาส และรักษาป่า–ต้นน้ำที่เลี้ยงดูพวกเขามาช้านาน

คำว่า “สืบสาน รักษา ต่อยอด” จึงไม่ใช่คำขวัญ หากคือ สมการพัฒนา ที่มีตัวแปรครบ—ความรู้ เทคโนโลยี ตลาด สังคม และสิ่งแวดล้อม—ยิ่งเมื่อตัวเลขที่ศูนย์พัฒนารายงานเริ่มขยับขึ้นอย่างคงที่ ความเชื่อมั่นก็ยิ่งสูงขึ้นว่า โมเดลโครงการหลวง ยังเป็นเข็มทิศที่พาประเทศให้ก้าวไปข้างหน้าอย่างมั่นคงและสมดุล

สรุปข้อมูลสำคัญ (Key Facts)

• สถานที่ตรวจเยี่ยม: ศูนย์พัฒนาโครงการหลวงสะโง้ (เริ่มปี 2522) และศูนย์พัฒนาโครงการหลวงผาตั้ง (เริ่มปี 2550) จ.เชียงราย
• ผลลัพธ์สะโง้: พื้นที่ส่งเสริม 1,397 ครัวเรือน (3,351 คน), พัฒนาอาชีพปีล่าสุด 136 ราย รายได้เพิ่มรวม >1.24 ล้านบาท (เฉลี่ย 22,728 บาท/ครัวเรือน), พืชเศรษฐกิจ >17 ชนิด, เป้าหมายสมุนไพรอบแห้ง 10,000 กก., ผลิตภัณฑ์เด่น “น้ำผึ้งคาโมมายล์–ดอกเก๊กฮวย”
• ผลลัพธ์ผาตั้ง: สมาชิก 78 ราย, พืชเศรษฐกิจ >18 ชนิด, มูลค่ารายได้ภาคเกษตรมากกว่า 7.7 ล้านบาท, ขยายบทบาทสตรี–เยาวชน–วิสาหกิจชุมชน, เตรียมก่อสร้างศูนย์การเรียนรู้ใหม่ ปีงบ 2570
• กรอบพัฒนา: “สืบสาน รักษา ต่อยอด” ตามพระราชดำริ—เชื่อมเศรษฐกิจฐานราก สังคมเข้มแข็ง และการฟื้นฟูสิ่งแวดล้อม