เชียงราย, 22 เมษายน 2568 – แม่น้ำกก สายน้ำสำคัญของจังหวัดเชียงราย เป็นทั้งแหล่งชีวิตและความท้าทายสำหรับชุมชนริมฝั่ง โดยเฉพาะในช่วงฤดูฝนที่มักนำมาซึ่งอุทกภัยและมลพิษสิ่งแวดล้อม เหตุการณ์น้ำท่วมรุนแรงในปี 2567 ได้ทิ้งร่องรอยความเสียหายทั้งต่อระบบนิเวศ เศรษฐกิจ และวิถีชีวิตของประชาชน พร้อมกับปัญหาการปนเปื้อนสารพิษในน้ำที่ส่งผลกระทบรุนแรงต่อชุมชน การประชุมเมื่อวันที่ 22 เมษายน 2568 ณ เทศบาลตำบลแม่ยาว อำเภอเมืองเชียงราย จึงเป็นก้าวสำคัญในการรวมพลังภาครัฐ เอกชน และชุมชน เพื่อพัฒนาระบบเตือนภัยน้ำหลากและแก้ไขปัญหามลพิษข้ามพรมแดนอย่างยั่งยืน
ความเสียหายจากอุทกภัยและมลพิษในปี 2567
ในฤดูฝนปี 2567 แม่น้ำกกเผชิญกับน้ำหลากและโคลนถล่ม ส่งผลกระทบรุนแรงต่ออำเภอเมืองและอำเภอแม่สาย บ้านเรือนเสียหาย พื้นที่เกษตรถูกทำลาย และประชาชนต้องเผชิญกับความสูญเสียทั้งด้านทรัพย์สินและจิตใจ การตรวจพบสารโลหะหนัก เช่น สารหนู ในน้ำกก ได้สร้างความกังวลอย่างมาก ชาวบ้านไม่สามารถใช้น้ำจากแม่น้ำเพื่อการเกษตร การเลี้ยงสัตว์ หรือกิจกรรมประจำวัน เด็กๆ ถูกห้ามเล่นน้ำในช่วงสงกรานต์ และผู้ประกอบการท่องเที่ยว เช่น แพริมน้ำ ขาดทุนหนักจากจำนวนนักท่องเที่ยวที่ลดลง
จุดอ่อนของระบบเตือนภัยในอดีต ได้แก่ การขาดข้อมูลปริมาณน้ำที่เพียงพอ การแจ้งเตือนที่ล่าช้า และความไม่เชื่อมั่นของประชาชนต่อความรุนแรงของภัยพิบัติ สาเหตุเหล่านี้ทำให้ชุมชนไม่สามารถเตรียมรับมือได้ทันท่วงที ความเสียหายจึงทวีความรุนแรง นอกจากนี้ การปนเปื้อนสารพิษจากกิจกรรมเหมืองแร่ในรัฐฉาน ประเทศเมียนมา ได้กลายเป็นประเด็นข้ามพรมแดนที่ซับซ้อน ซึ่งต้องอาศัยความร่วมมือจากหลายฝ่ายเพื่อแก้ไข
การประชุมเพื่อพัฒนาระบบเตือนภัย
เมื่อวันที่ 22 เมษายน 2568 ณ เทศบาลตำบลแม่ยาว ภาคีเครือข่ายจากภาครัฐ เอกชน และชุมชน รวมถึงนางเตือนใจ ดีเทศน์ ประธานเครือข่ายข้อมูลอุทกภัยแม่น้ำกก หัวหน้าสำนักงานป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย (ปภ.) จังหวัดเชียงราย ผู้อำนวยการส่วนอุทกวิทยาที่ 2 เชียงราย กำนันตำบลแม่ยาว และผู้นำชุมชน ได้ร่วมประชุมเพื่อพัฒนาระบบเตือนภัยน้ำหลากสำหรับฤดูฝนปี 2568 การประชุมมุ่งเน้นการสร้างระบบแลกเปลี่ยนข้อมูลปริมาณน้ำระหว่าง 7 ชุมชนเป้าหมาย ได้แก่ บ้านแก่งทรายมูล/ร่มไทย บ้านใหม่หมอกจ๋าม บ้านผาใต้ (ต.ท่าตอน อ.แม่อาย จ.เชียงใหม่) บ้านจะคือ (ต.ห้วยชมพู) โรงเรียนบ้านผาขวาง บ้านแคววัวดำ (ต.แม่ยาว) และบ้านโป่งนาคำ (ต.ดอยฮาง อ.เมืองเชียงราย)
เป้าหมายคือการพัฒนาระบบที่ช่วยให้ชุมชนรับข้อมูลน้ำได้อย่างรวดเร็วและแม่นยำ เพื่อเตรียมรับมือกับน้ำท่วมที่อาจเกิดขึ้น การประชุมยังมุ่งแบ่งปันข้อมูลด้านสิ่งแวดล้อมในลุ่มน้ำโขง เพื่อให้ภาคีเครือข่ายและสาธารณชนตระหนักถึงปัญหามลพิษและผลกระทบข้ามพรมแดน การรวมตัวครั้งนี้เป็นจุดเริ่มต้นของความร่วมมือที่เข้มแข็งระหว่างหน่วยงานต่างๆ เพื่อสร้างความมั่นคงด้านน้ำและสิ่งแวดล้อม
การจัดตั้งเครือข่ายข้อมูลอุทกภัยแม่น้ำกก
เครือข่ายข้อมูลอุทกภัยแม่น้ำกก (ค.อ.ก.) เกิดจากความร่วมมือขององค์กรพัฒนาภาคเอกชน โดยมีกิจกรรมหลัก 3 ส่วน:
เครือข่ายนี้มุ่งให้ชุมชนมีส่วนร่วมในการจัดการภัยพิบัติ โดยเฉพาะในพื้นที่เสี่ยง เช่น บ้านผาใต้ ต.ท่าตอน ซึ่งเคยถูกน้ำท่วมและโคลนถล่มในปี 2567 การติดตั้งเครื่องมือวัดระดับน้ำจะช่วยคาดการณ์สถานการณ์ได้ล่วงหน้า และการฝึกอบรมผู้นำชุมชนจะสร้างความเข้มแข็งในการสื่อสารข้อมูลอย่างมีประสิทธิภาพ
เสียงสะท้อนจากชุมชนและข้อเรียกร้อง
เมื่อวันที่ 20 เมษายน 2568 นางเตือนใจ ดีเทศน์ พร้อมทีมงานมูลนิธิพัฒนาชุมชนและเขตภูเขา (พชภ.) ลงพื้นที่บ้านผาใต้ ต.ท่าตอน เพื่อรับฟังความกังวลของชาวบ้าน ชาวบ้านหวาดกลัวว่าน้ำกกอาจท่วมซ้ำในฤดูฝนปี 2568 และกังวลต่อสารโลหะหนักในน้ำ ซึ่งกระทบต่อความปลอดภัยในการเกษตรและชีวิตประจำวัน นางจิรภัทร์ กันธิยาใจ ผู้ช่วยผู้ใหญ่บ้าน ต.ท่าตอน ระบุว่า “เศรษฐกิจชุมชนเสียหายหนัก แพพัง คนไม่กล้าลงเล่นน้ำ หาปลายาก” ขณะที่นายสุขใจ ยานะ ชาวประมงวัย 72 ปี จากบ้านเชียงแสนน้อย กล่าวว่า “ระดับน้ำกกแปรปรวน ปลาหาย รายได้หดเกือบหมด”
ในวันเดียวกัน ที่ศูนย์การเรียนรู้ CCF ต.ริมกก เครือข่ายประชาชนลุ่มน้ำกก อิง โขง นำโดยนายสมเกียรติ เขื่อนเชียงสา จัดเวทีรับฟังความคิดเห็น ชาวบ้าน ต.ริมกก ร่ำไห้ถึงปัญหาน้ำท่วมซ้ำซากและสารปนเปื้อน ดร.สืบสกุล กิจนุกร จากมหาวิทยาลัยแม่ฟ้าหลวง เสนอให้รัฐบาลเจรจากับจีน เมียนมา และกลุ่มว้า พร้อมชี้ว่ารัฐขาดข้อมูลต้นทางของมลพิษ
ชาวบ้านยื่น 7 ข้อเรียกร้อง:
วิเคราะห์ต้นตอปัญหาและความท้าทายข้ามพรมแดน
ปัญหาน้ำท่วมและมลพิษในแม่น้ำกกมีรากฐานจากทั้งปัจจัยภายในและข้ามพรมแดน นางเตือนใจระบุว่า ชาวบ้านในท่าตอนเชื่อว่าน้ำท่วมเกิดจากการเปิดหน้าดินขนาดใหญ่ในรัฐฉาน เพื่อทำสวนยางพารา ปลูกข้าวโพดเลี้ยงสัตว์ และเหมืองแร่ โดยเฉพาะเหมืองที่ได้รับทุนจากจีน ผศ.ดร.ลลิตา หาญวงศ์ ผู้เชี่ยวชาญด้านพม่า ชี้ว่า การปนเปื้อนสารหนูเกี่ยวข้องกับเหมืองทองและดีบุกในเขตควบคุมของกองทัพสหรัฐว้า (UWSA) ซึ่งเพิ่มสัมปทานเหมืองหลังรัฐประหารในเมียนมา
ดร.ลลิตากล่าวว่า “หน่วยงานไทยบางแห่งหลีกเลี่ยงการระบุว่าเป็นบริษัทจีน ทั้งที่คนในพื้นที่รู้ดี การแก้ปัญหาต้องยอมรับต้นตอและเจรจากับจีนโดยตรง” เธอชี้ว่า การเจรจาในกรอบรัฐต่อรัฐมีข้อจำกัด เนื่องจากพื้นที่รัฐว้าเป็น “รัฐซ้อนรัฐ” ที่ไม่อยู่ภายใต้การควบคุมของรัฐบาลเมียนมา การเจรจากับสภาบริหารแห่งรัฐพม่า (SAC) อาจไม่นำไปสู่ผลลัพธ์ และอาจสร้างความขัดแย้งทางการทูต
กรณีนี้คล้ายกับผลกระทบจากเขื่อนในแม่น้ำโขง ซึ่งขาดธรรมภิบาลสิ่งแวดล้อม ดร.ลลิตาแนะนำให้ไทยกดดันจีนผ่านช่องทางการทูต เพื่อให้บริษัทเหมืองรับผิดชอบ หากรัฐไม่ดำเนินการ ภาคประชาสังคมอาจใช้กฎหมายระหว่างประเทศเพื่อเรียกร้องความยุติธรรม
แนวทางการแก้ไขและการคลี่คลายปัญหา
การประชุมที่เทศบาลตำบลแม่ยาวเสนอแนวทางแก้ไขทั้งในระดับชุมชนและนโยบาย การติดตั้งเสาวัดระดับน้ำและฝึกอบรมผู้สื่อข่าวอุทกภัยจะช่วยให้ชุมชนเตรียมรับมือน้ำท่วมได้ดีขึ้น การประสานงานระหว่าง 7 ชุมชนจะสร้างเครือข่ายที่เข้มแข็ง การสนับสนุนจาก ปภ. และส่วนอุทกวิทยาจะเพิ่มความน่าเชื่อถือของระบบเตือนภัย
ในระดับนโยบาย การแก้ปัญหามลพิษจากเหมืองแร่ต้องอาศัยความร่วมมือระหว่างประเทศ นางเตือนใจเสนอให้ไทยเจรจากับจีนเพื่อควบคุมกิจกรรมเหมือง การหารือทวิภาคีจะกดดันให้บริษัทจีนปฏิบัติตามมาตรฐานสิ่งแวดล้อม ดร.สืบสกุลแนะนำให้ตั้งศูนย์ตรวจสอบคุณภาพน้ำในเชียงราย และขยายการศึกษาผลกระทบสิ่งแวดล้อมข้ามพรมแดน การพัฒนาโครงสร้างพื้นฐาน เช่น ระบบกักเก็บน้ำสะอาด จะช่วยบรรเทาปัญหาการขาดแคลนน้ำ
ในระยะยาว การฟื้นฟูระบบนิเวศแม่น้ำกกเป็นสิ่งสำคัญ การปลูกป่าและจัดการที่ดินในพื้นที่ต้นน้ำจะลดการชะล้างดินและมลพิษ การรณรงค์สร้างความตระหนักจะส่งเสริมให้ชุมชนอนุรักษ์แม่น้ำ ความร่วมมือของทุกภาคส่วนจะนำไปสู่การจัดการน้ำที่ยั่งยืนและปกป้องวิถีชีวิตชุมชน
สถิติและแหล่งอ้างอิง
มุมมองที่เป็นกลาง
มุมมองฝ่ายสนับสนุนการแก้ปัญหาที่ต้นตอ: การจัดการน้ำท่วมและมลพิษต้องเริ่มจากต้นเหตุ การเจรจากับจีนและควบคุมเหมืองแร่จะลดผลกระทบ การลงทุนในระบบเตือนภัยและน้ำสะอาดเป็นแนวทางจำเป็น
มุมมองฝ่ายที่มองว่าการแก้ปัญหาข้ามพรมแดนซับซ้อน: การเจรจากับจีนและกลุ่มว้ามีข้อจำกัดทางการเมือง การมุ่งแก้ปัญหาภายใน เช่น ระบบเตือนภัยและฟื้นฟูแม่น้ำ อาจปฏิบัติได้จริงกว่า
มุมมองเป็นกลาง: การแก้ปัญหาต้องผสมผสานการจัดการภายในและความร่วมมือระหว่างประเทศ การพัฒนาระบบเตือนภัยและศักยภาพชุมชนจะลดความสูญเสียระยะสั้น การเจรจาข้ามพรมแดนและรณรงค์สิ่งแวดล้อมจะนำไปสู่ความยั่งยืน
เครดิตภาพและข้อมูลจาก :
Copyright © 2023 by G Good Media Co., LTD. & Nakhon Chiang Rai News. All Rights Reserved.
