เชียงราย,19 พฤศจิกายน 2568— ภาพรวมสถานการณ์ เมื่อ “การย้ายเขต” ทำให้ขยะกลายเป็นตัวชี้วัดความล้มเหลวเชิงระบบ หลัง “ย้ายเขตปกครอง” ทำชุมชนบ้านดอย หมู่ 17 ตำบลแม่ยาว อำเภอเมืองเชียงราย ไม่มีหน่วยงานเข้าเก็บขยะต่อเนื่อง ชาวบ้านร้องทุกข์เพราะกองขยะ 7–10 วันต่อครั้ง กลายเป็นปัญหาสุขภาวะฉับพลันและศักดิ์ศรีความเป็นอยู่ หน่วยงานท้องถิ่นเร่งประชุมหลายระลอก จนได้ข้อสรุปจับมือทำ MOU นครเชียงรายเข้าเก็บสัปดาห์ละ 2 ครั้ง ยาว 2–3 ปี ค่าธรรมเนียมยัง 25 บาท/ครัวเรือน/เดือน โดยเทศบาลตำบลแม่ยาวเป็นผู้จัดสรรงบจ่ายให้นครเชียงราย ควบคู่อบรมคัดแยกขยะในครัวเรือน ขณะเดียวกัน บทเรียนครั้งนี้สะท้อน “ช่องว่างกฎหมาย–ปฏิบัติ” เมื่อย้ายเขตแล้วแต่ “เส้นทางเก็บขน–ปลายทางกำจัด” ไม่ได้ย้ายตามมาตรฐาน ประชาชนตั้งคำถามถึงความรับผิดชอบที่ต้องเห็นผลเป็นรูปธรรม
ปัญหาขยะกองสุมตามข้างทางในชุมชนบ้านดอย หมู่ 17 ต.แม่ยาว ปะทุสู่ “วิกฤตสุขภาวะ” จากเดิมที่ เทศบาลนครเชียงราย เก็บขยะ ทุกวัน กลับกลายเป็นพื้นที่รับผิดชอบของ เทศบาลตำบลแม่ยาว ภายหลังการแบ่งเขตการปกครองใหม่ แต่การจัดวางระบบเก็บ–ขน–กำจัดไม่ต่อเนื่อง ทำให้ความถี่ลดลงเหลือ 7–10 วันต่อครั้ง ส่งผลให้ขยะตกค้างจำนวนมาก เกิดกลิ่นเหม็น หนู–แมลงวัน–สุนัขจรจัดเพิ่มขึ้น ชาวบ้านจำนวนหนึ่งเริ่มมีอาการไอ แสบคอ ระคายเคือง โดยเฉพาะกลุ่มเสี่ยงอย่างเด็กและผู้สูงอายุ (คำให้ข้อมูลของชุมชน)
ตัวแทนชาวบ้าน “นายนรินทร์” อธิบายว่า เดิมชุมชนบ้านดอยอยู่ หมู่ 3 ต.ริมกก อยู่ในความรับผิดชอบของเทศบาลนครเชียงราย มีรถเข้าจัดเก็บทุกวัน เมื่อถูกย้ายมา หมู่ 17 ต.แม่ยาว ระบบเก็บขยะใหม่ยังไม่ลงตัว ทำให้ขยะกองสุมต่อเนื่อง เส้นทางซอย 4, 5, 7 และหมู่บ้านลลิตา 5 ได้รับผลกระทบรุนแรง
สัญญาณเสี่ยงทางสุขภาพ การปล่อยให้ขยะสะสมหรือเผาแบบไม่เป็นระบบเพิ่มความเสี่ยงฝุ่นละเอียดและมลพิษหลายชนิด ซึ่งหน่วยงานสาธารณสุขและองค์ความรู้สากลเตือนต่อเนื่อง การเผาขยะกลางแจ้งเป็นแหล่งกำเนิดสารพิษ เช่น ไดออกซิน–ฟิวแรน–ฝุ่น PM กระทบระบบทางเดินหายใจและหัวใจและหลอดเลือด (องค์ความรู้ด้านสิ่งแวดล้อมระหว่างประเทศและเอกสารเชิงเทคนิคของสหประชาชาติ/สิ่งแวดล้อม สนับสนุนข้อเท็จจริงนี้)
ไทม์ไลน์ข้อเท็จจริง จาก “ร้องเรียน–ลงพื้นที่–ประชุม” สู่ข้อสรุปทำ MOU
ต.ค.–พ.ย. 2568 มีการเคลื่อนไหวอย่างต่อเนื่องของฝ่ายปกครองท้องถิ่นและตัวแทนชุมชน เพื่อหาทางออกเร่งด่วนและถาวร ดังนี้ (ยึดข้อมูลพื้นที่ที่ผู้สื่อข่าวรวบรวม)
ข้อสรุปเชิงปฏิบัติการ (เบื้องต้น) ภายใน ประมาณ 2 สัปดาห์ นับจากการตกผลึกแนวคิดร่วมกัน สองเทศบาลจะทำ บันทึกข้อตกลงความร่วมมือ (MOU) โดย เทศบาลนครเชียงราย จะเข้ามาเก็บขยะในชุมชนบ้านดอยและชุมชนทวีรัตน์ สัปดาห์ละ 2 วัน เป็นเวลา 2–3 ปี เพื่อ “อุดช่องว่างบริการ” ระหว่างช่วงเปลี่ยนผ่าน ขณะที่ ค่าธรรมเนียม ยังเป็น 25 บาท/ครัวเรือน/เดือน เหมือนเดิม แต่ เทศบาลตำบลแม่ยาว จะเป็นผู้จัดสรรงบประมาณมาชำระให้เทศบาลนครเชียงราย โดยไม่เก็บเงินเพิ่มจากชาวบ้าน พร้อมทั้งมีการลงพื้นที่ อบรมคัดแยกขยะในครัวเรือน ภายในสัปดาห์เดียวกัน
ประเด็นที่ต้องการคำตอบ “ฝังกลบแบบไหน—ใครทำ—ทำไม—ใครบอกให้ทำ?”
เพื่อไม่ให้ “หลงทางของเรื่อง” ดังที่ชุมชนตั้งคำถาม ผู้สื่อข่าวสรุป “โซ่อุปทานขยะมูลฝอยชุมชน” และกรอบกฎหมาย–มาตรฐานที่เกี่ยวข้อง ดังนี้
โซ่บริการขยะ (เก็บ–ขน–กำจัด) และความรับผิดชอบ
แปลว่า เมื่อ “เก็บ–ขน” สะดุดเพราะย้ายเขต ความผิดปกติเกิด ตั้งแต่กลางทาง ทำให้ปลายทาง “กำจัดอย่างถูกต้อง” ไม่เกิดขึ้นตามรอบเวลา ขยะจึงล้นสะสมและบางกรณีถูกเผาหรือทิ้งไม่ถูกที่โดยปัจเจก ซึ่ง ผิดกฎหมายและเสี่ยงสุขภาพ (ดู 3.3)
3.2 “ฝังกลบแบบสุขาภิบาล” คืออะไร ต่างจาก “หลุมฝังกลบธรรมดา” อย่างไร
สรุปชัด ๆ คำตอบเรื่อง “เอาขยะไปฝังดินแบบไหน” ต้องดูว่า ปลายทางได้รับอนุญาตและเป็น “หลุมฝังกลบสุขาภิบาล” จริงหรือไม่ มีระบบรองรับครบหรือเปล่า ใครเป็นผู้รับผิดชอบสถานที่นั้น หากเป็น บ่อทิ้ง/ฝังกลบที่ไม่ได้มาตรฐาน ย่อมเข้าข่าย ไม่ถูกต้อง และ ต้องยุติ–แก้ไข ตามอำนาจควบคุมของอปท.และหน่วยงานกำกับ
ใครทำ–ทำไม–และใครบอกให้ทำ (เชิงหลักการกฎหมาย)
ทำไมค่าธรรมเนียม 25 บาท/ครัวเรือน/เดือน “จ่ายเท่าเดิม” แต่บริการต้อง “ดีขึ้น”
การคงค่าธรรมเนียม 25 บาท/ครัวเรือน/เดือน สะท้อนหลักการ “ผู้ก่อขยะต้องมีส่วนร่วมจ่าย” (Pay-As-You-Throw – PAYT) ซึ่งเป็นแนวโน้มเชิงนโยบายที่หลายพื้นที่ทั่วโลกใช้ เพื่อให้เกิดแรงจูงใจคัดแยก–ลดขยะตั้งแต่ต้นทาง ทั้งนี้ อัตราที่เหมาะสมขึ้นกับต้นทุนเก็บ–ขน–กำจัดจริงของพื้นที่ (เช่น ราคาน้ำมัน ระยะทางไปปลายทางกำจัด ประสิทธิภาพคัดแยก) โดยงานวิชาการไทยและต่างประเทศอธิบายว่า โครงสร้างค่าธรรมเนียมที่สอดคล้องต้นทุนจริง ทำให้บริการมีเสถียรภาพ และลดการทิ้งไม่เป็นที่หรือการเผานอกระบบ
ในกรณีบ้านดอย แม้ชาวบ้านจ่ายเท่าเดิม แต่ “ผู้รับผิดชอบบริการ” ถูกจัดวางใหม่ผ่าน MOU ให้ นครเชียงราย เข้ามาเก็บสัปดาห์ละ 2 วัน ช่วง 2–3 ปี โดย ทต.แม่ยาว เป็นผู้จัดสรรงบประมาณจ่าย “ค่าจัดการ” ให้ นี่คือ กลไกชั่วคราวที่จับต้องได้ เพื่อลดระยะเวลาตกค้าง ลดกลิ่น–สัตว์พาหะ–ความเสี่ยงสุขภาพ และซื้อเวลาให้ระบบถาวรลงตัว
ทำไม “คัดแยกต้นทาง” ต้องเริ่มทันที และเกี่ยวอะไรกับหลุมฝังกลบ
ประเทศไทยมีปริมาณขยะมูลฝอยชุมชนระดับหลายสิบล้านตันต่อปี แนวโน้มคงที่–เพิ่มขึ้นตามขนาดเมืองและพฤติกรรมบริโภค หากไม่คัดแยกต้นทาง ขยะอินทรีย์ (เศษอาหาร) จะไปลงหลุมฝังกลบ ทำให้เกิด น้ำชะขยะ และ ก๊าซมีเทน มากขึ้น เพิ่มต้นทุนควบคุม–บำบัด และทำให้ ฝังกลบสุขาภิบาล บริหารยากขึ้น คู่มือ/รายงานของ กรมควบคุมมลพิษ ย้ำแนวทาง “ลำดับขั้นการจัดการของเสีย (3Rs–Circular)” คัดแยก–รีไซเคิล–ทำปุ๋ยอินทรีย์ เพื่อลดปริมาณที่ต้องกำจัดจริงให้เหลือน้อยที่สุดก่อนฝังกลบ
ผลลัพธ์ที่คาดหวังในบ้านดอย ถ้า ความถี่เก็บเพิ่ม + ชาวบ้านคัดแยกเศษอาหาร–รีไซเคิล ตั้งแต่ครัวเรือน ปริมาณ “ขยะต้องฝังกลบ” จะลดลงรวดเร็ว กองขยะริมถนนหายไป กลิ่น–สัตว์พาหะลดลง ขณะเดียวกัน ต้นทุนรวมของระบบจะค่อย ๆ สมเหตุสมผลขึ้น
จุดรับผิดชอบที่ “จับต้องได้” ใครต้องทำอะไร “ต่อจากนี้”
เพื่อให้เรื่องไม่วนลูป ผู้สื่อข่าวสรุป “เช็กลิสต์รับผิดชอบ” ที่วัดผลได้ ดังนี้ เทศบาลตำบลแม่ยาว (เจ้าของพื้นที่ใหม่)
เทศบาลนครเชียงราย (ผู้ปฏิบัติการเก็บ–ขนตาม MOU)
ชุมชนบ้านดอย/คณะกรรมการชุมชน
จังหวัด/หน่วยกำกับ (เช่น ท้องถิ่นจังหวัด–สาธารณสุขจังหวัด)
วิกฤต “ย้ายเขต” สอนอะไร และจะไม่ให้เกิดซ้ำได้อย่างไร
การเปลี่ยนเขต = ต้องเปลี่ยนระบบบริการจริง บทเรียนชี้ชัดว่า การแจ้งย้ายเขตบนแผนที่ ไม่เพียงพอ หาก “เส้นทางรถเก็บ–ขน–สัญญาผู้รับจ้าง–งบประมาณ–ข้อมูลผู้ชำระค่าธรรมเนียม–ปลายทางกำจัด” ไม่ถูกย้าย–โอน–ทำสัญญาใหม่ ให้สอดคล้อง ในวันแรกที่เปลี่ยนเขต ผลลัพธ์คือ “ภาวะไร้หน่วยรับผิดชอบ” ชั่วคราวที่ทำให้ขยะสะสม และความถี่เก็บคือเส้นเลือดฝอยของเมือง
จาก ทุกวัน → 7–10 วัน/ครั้ง ทำให้ปริมาณตกค้างพุ่ง และผู้คนเริ่ม “แก้ปัญหาเอง” ด้วยการเผาหรือนำไปทิ้งไม่ถูกที่ ซึ่งเป็น การผลักภาระสุขภาพสู่ชุมชน และก่อค่าความเสียหายในภาพรวมสูงกว่า “ต้นทุนบริการที่เพียงพอ” อย่างมาก
ความโปร่งใสด้านปลายทางกำจัด คือหัวใจความไว้วางใจ คำถาม “ฝังกลบแบบไหน–ใครบอกให้ทำ” สะท้อนความไม่แน่ใจของประชาชน MOU ต้องระบุ ปลายทางกำจัด ชัดเจน (ชื่อสถานที่/ใบอนุญาต/มาตรฐาน) และเปิดเผยรายงาน “เที่ยววิ่ง–ปริมาณ–ปลายทาง” แบบรายเดือน เพื่อให้ชุมชนตรวจสอบได้ว่าขยะถูกนำไปกำจัดแบบ ฝังกลบสุขาภิบาล หรือวิธีที่ถูกต้องจริง ไม่ใช่เพียง “เอาไปทิ้ง–ฝัง–เผา” ใด ๆ โดยไม่มีมาตรฐาน คัดแยกต้นทาง + ค่าธรรมเนียมที่สะท้อนต้นทุน = ระบบยั่งยืน
เมื่อครัวเรือนคัดแยก เศษอาหารไปทำปุ๋ยได้ รีไซเคิลขายได้ ปริมาณที่ต้องเก็บ–ฝังกลบจะลดฮวบ และเมื่อท้องถิ่นคำนวณต้นทุน–โครงสร้างค่าธรรมเนียมสอดคล้องจริง ระบบจะ “เดินได้เอง” ไม่สะดุด
“ความรับผิดชอบที่จับต้องได้” ต้องเริ่มวันนี้ ไม่ใช่สัญญาในกระดาษ
ชาวบ้านดอยไม่ได้ต้องการเพียงคำขอโทษ แต่ต้องการ บริการที่กลับมาทันเวลา และ การกำจัดที่ถูกต้องตามมาตรฐาน เพื่อศักดิ์ศรีความเป็นอยู่ที่ปลอดภัยและเมืองที่น่าอยู่ MOU นครเชียงราย–แม่ยาว เป็นก้าวแรกที่ จับต้องได้ เก็บขยะ สัปดาห์ละ 2 ครั้ง ช่วง 2–3 ปี, ค่าธรรมเนียมไม่เพิ่ม, อบรมคัดแยกทันที แต่ความเชื่อมั่นจะเกิดขึ้นจริง ก็ต่อเมื่อ (1) ตารางเก็บ–ขนเดินตรงเวลา, (2) ปลายทางเป็น “ฝังกลบสุขาภิบาล/วิธีถูกกฎหมาย” มีเอกสารยืนยัน, และ (3) รายงานผลต่อสาธารณะ อย่างสม่ำเสมอ
สุดท้าย บทเรียน “ย้ายเขตแล้วขยะล้น” ควรถูกยกระดับเป็น มาตรฐานปฏิบัติกรณีเปลี่ยนเขต ของทั้งจังหวัด ต้องมี “แผนส่งมอบบริการ (Service Handover Plan)” ที่ครอบคลุม เส้นทาง–ความถี่–สัญญา–งบ–ปลายทาง–การสื่อสารกับชุมชน ล่วงหน้าอย่างน้อยหนึ่งรอบตารางเก็บ เพื่อตัดวงจรวิกฤตตั้งแต่ต้นน้ำ
ตอบคำถามชุมชนแบบสั้น–ตรงประเด็น
เครดิตภาพและข้อมูลจาก :
Copyright © 2023 by Nakorn Chiang Rai News Limited Partnership (L.P.). All Rights Reserved.
