เชียงรายเดินหน้า “แก้มลิงปางควาย” สร้างความมั่นคงทางน้ำและคุณภาพชีวิตชุมชน ก้าวสำคัญของการจัดการน้ำในเชียงราย

เชียงราย – วันที่ 3 กันยายน 2568 องค์การบริหารส่วนตำบลทานตะวัน (อบต.ทานตะวัน) อำเภอพาน ได้ลงพื้นที่ตรวจสอบความคืบหน้าโครงการขุดลอก “แก้มลิงปางควาย” บ้านห้วยบง หมู่ที่ 7 ซึ่งเป็นการนำแนวพระราชดำริด้านการบริหารจัดการน้ำมาปรับใช้ เพื่อบรรเทาปัญหาน้ำท่วมในฤดูฝนและภัยแล้งในฤดูแล้ง โดยมีนายราเชน ดาสา นายก อบต.ทานตะวัน พร้อมเจ้าหน้าที่กองช่างเข้าร่วมติดตามโครงการ

แนวพระราชดำริแก้มลิง จากทฤษฎีสู่การปฏิบัติ

โครงการนี้ใช้แนวคิด “แก้มลิง” ที่เปรียบเสมือนกระพุ้งแก้มที่กักเก็บอาหาร หลักการคือกักเก็บน้ำส่วนเกินในฤดูฝนและนำมาใช้ในฤดูแล้ง ซึ่งเหมาะสมกับพื้นที่ภาคเหนือที่ประสบปัญหาวงจรน้ำหลากและน้ำแล้งซ้ำซาก หากดำเนินการสำเร็จจะช่วยเพิ่มปริมาณน้ำสำรองอย่างมีนัยสำคัญและลดความเสียหายต่อพื้นที่เกษตร

ผลกระทบเชิงบวกต่อชุมชน

การขุดลอกจะเพิ่มความจุน้ำได้หลายหมื่นลูกบาศก์เมตร ตัวอย่างเช่น โครงการแก้มลิงหนองขอนดอก จังหวัดร้อยเอ็ด สามารถเพิ่มปริมาณน้ำจาก 261,000 ลูกบาศก์เมตร เป็น 397,000 ลูกบาศก์เมตร และส่งน้ำให้พื้นที่เพาะปลูกกว่า 240 ไร่ในฤดูฝน ซึ่งโครงการในอำเภอพานคาดว่าจะทำได้เช่นเดียวกัน ชาวบ้านจะมีน้ำอุปโภคบริโภคเพียงพอ เกษตรกรสามารถเพาะปลูกได้ตลอดปี และยังอาจสร้างรายได้เสริมจากการประมง

บทเรียนจากโครงการที่เคยล้มเหลว

แม้โครงการจะมีศักยภาพ แต่บทเรียนจากพื้นที่อื่นชี้ให้เห็นว่ามีความเสี่ยงหลายด้าน เช่น

• ความผิดพลาดทางเทคนิค เช่น คันดินสูงเกินไปหรือติดตั้งท่อรับน้ำไม่เหมาะสม
• ความไม่โปร่งใส เช่น ไม่ติดป้ายแจ้งงบประมาณและผู้รับเหมา
• ความขัดแย้งในชุมชน หากไม่มีการสื่อสารที่เพียงพออาจเกิดการประท้วงเหมือนในจังหวัดนครนายก

กลยุทธ์เพื่อความโปร่งใสและการมีส่วนร่วม

อบต.ทานตะวันควรเปิดเผยข้อมูลการจัดซื้อจัดจ้างอย่างครบถ้วน พร้อมติดป้ายโครงการในพื้นที่ เพื่อสร้างความไว้วางใจในชุมชน ควรตั้งคณะกรรมการกำกับดูแลที่มีตัวแทนชาวบ้านและเกษตรกรร่วมด้วย รวมทั้งจัดเวทีประชาคมสม่ำเสมอให้ชุมชนมีส่วนร่วมตั้งแต่ต้นจนจบ

การประเมินผลกระทบเชิงสังคมและสิ่งแวดล้อม

การขุดลอกอาจกระทบระบบนิเวศในระยะสั้น แต่สามารถบรรเทาได้ด้วยการนำดินที่ขุดไปใช้ประโยชน์และฟื้นฟูพื้นที่รอบบึงด้วยการปลูกป่าและปล่อยพันธุ์ปลาเมื่อโครงการเสร็จสิ้น นอกจากนี้ควรวางแผนให้พื้นที่แก้มลิงกลายเป็นศูนย์เรียนรู้ด้านการเกษตรและแหล่งท่องเที่ยวเชิงนิเวศ

สถานะปัจจุบันของโครงการ

ปัจจุบันโครงการอยู่ในขั้นตอนประกวดราคาแบบอิเล็กทรอนิกส์ (e-bidding) และอยู่ระหว่างการพิจารณา รายละเอียดเกี่ยวกับงบประมาณ ราคากลาง และผู้รับเหมาจะต้องได้รับการเปิดเผยเพื่อให้ประชาชนตรวจสอบได้อย่างโปร่งใส ก่อนเข้าสู่ขั้นตอนก่อสร้างจริง

ข้อเสนอแนะเชิงกลยุทธ์

เพื่อให้โครงการสำเร็จอย่างยั่งยืน จำเป็นต้อง:

• เปิดเผยข้อมูลอย่างโปร่งใส
• กำกับดูแลคุณภาพการก่อสร้างอย่างใกล้ชิด
• จัดประชุมเวทีชุมชนอย่างต่อเนื่อง
• สร้างแผนบำรุงรักษาแหล่งน้ำหลังโครงการเสร็จ เพื่อคงสภาพการกักเก็บน้ำในระยะยาว

โครงการขุดลอกแก้มลิงปางควายไม่เพียงเป็นการแก้ปัญหาน้ำท่วม-ภัยแล้ง แต่ยังเป็นสัญลักษณ์ของการบริหารจัดการน้ำอย่างยั่งยืน การมีส่วนร่วมของชุมชนและความโปร่งใสในการดำเนินงานจะเป็นกุญแจสำคัญที่จะทำให้โครงการประสบความสำเร็จ และอาจกลายเป็นต้นแบบให้พื้นที่อื่นในเชียงรายดำเนินรอยตาม